Գեղարվեստական գրքի ճգնաժամ. կա՞ արդյոք այս խնդիրը լուծելու ճանապարհ

«Անկախի» հարցերին պատասխանում է «Անտարես» հրատարակչության տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանը:

– Ինչո՞ւ է այսօր գրքի հրատարակությունը ճգնաժամի մեջ:

– Քանի որ ճգնաժամի մեջ է հասարակությունը: Ասացվածք կա, որ եթե ուզում ես տեսնել հասարակության վիճակը, տես` ինչ գրքեր են վաճառվում գրախանութում:

Երկրորդ` մենք սպառողական ցանց չունենք: Գիրքը, մշակութային ու հոգևոր արժեք լինելուց բացի, ապրանք է, որի նկատմամբ պիտի կիրառվեն մարկետինգի բոլոր գործիքները, դեռ մի բան էլ ավելի: Մարդը Գյումրիից Երևան չի գա հասնի մի գրքի համար, երբ դրա արժեքն ավելի էժան է, քան ճանապարհածախսը: Իսկ Գյումրիում բոլոր  գրքերը ներկայացված չեն: Մենք չունենք գրախանութի դասական սահմանմանը համապատասխանող  որևէ գրախանութ:

– Ի՞նչ է դասական սահմանմամբ գրախանութը:

– Դա այն գրախանութն է,  որտեղ վաճառվում են պետական լեզվով  և այլ լեզուներով գրքեր:  Հայաստանում դա գրենական պիտույքների խանութ է՝ վատ ներկայացված գրքերի բաժնով կամ ռուսական գրքերի գրախանութ` վատ ներկայացված հայկական բաժնով:

Պետությունը, որ մյուս տարի հռչակված է գրքի մայրաքաղաք, չունի դասական սահմանմամբ գրախանութ:  Որովհետև հասարակությունն  այդպես է վերաբերվում: Ինչու՞ : Որովհետև իշխանությունն է այդպես վերաբերվում:

Հասարակության մի 5 տոկոսը միշտ եղել է կարդացող,  մի 5 տոկոսն էլ երբեք չի կարդացել, իսկ մնացած  90 տոկոսը, կախված իշխանությունից՝ թեքվել է այս կամ այն կողմ:

– Ի՞նչ պետք է անել, որպեսզի գիրքը լավ վաճառվի:

– Պիտի լինի լավ ապրանք, ապրանքը պիտի ունենա լավ գին սպառողի համար, պիտի կարողանաս առաքես, պիտի գովազդես: Մարկետինգի չորս P-երից ոչ մեկը գրքի ոլորտում չի ապահովվում: Գրքի նկատմամբ նորմալ  վերաբերմունք չկա, քանի դեռ գիտելիքը չէ դեպի հաջողություն տանող ուղին: Մեր ժամանակակից հերոսը Վիկտոր Համբարձումյանը չէ, այլ  հարուստ ու  հաստավիզ մարդը, ով  հաջողության է  հասել հայտնի չի ինչ ճանապարհով: Այսօր, երբ երեխային հարցնում ես ինչ է ուզում դառնալ, ասում է ոստիկան կամ թիկնապահ: Իսկ թիկնապահ դառնալու համար շատ գիտելիք պետք չի:

– Պետական աջակցություն չկա՞:

– Մենք ամռանը հանդիպել ենք վարչապետին ու խնդրել, որ գեղարվեստական գրքի վրայից հանվի 20 տոկոս ԱԱՀ-ն (այդ հարկը դասագրքերի վրա չի դրվում): Օրինակ` Ուկրաինայում հանված է, Գերմանիայում 5 տոկոս է:   Օրերս մեզ ֆինանսների նախարարությունից պատասխան եկավ, որում գրված է, որ նախարարությունը նպատակահարմար չի գտնում հանել այդ հարկը. «Դա 20 տոկոսի չափով գործում է նաև Թուրքմենստանում և Ադրբեջանում»:

Պետական աջակցությունը խելքով պիտի անես: Կա պետպատվեր:  Բայց կարիք չկա ամբողջությամբ ֆինանսավորել գրքի տպագրությունը: Երբ հենց այնպես ֆինանսավորում են գրքի տպագրությունը, դա հանգեցնում է գրքի աղետի: Պետությունն ասում է` գիրք բերեք, տանում են Պողոս-Պետրոս-Մարտիրոսը, իսկ այնտեղ հանձնաժողով կա, որն ասում է` սա մեր Պողոս-Պետրոս-Մարտիրոսն է, բերեք ֆինանսավորենք: Գիրքը կարևոր չէ, կարևորը Պողոսն ու Պետրոսն են: Իսկ նախարարությունն այսօր մի մեծ բյուջե է տրամադրում  Գրողների միությանը: Նա կարող է հրատարակչին ասել` եթե դու հայ ժամանակակից գրողի գիրք տպես, ես գրողին տրվող հոնորարի փողը  կտամ քեզ,  դու տուր գրողին: Բայց ո՛չ: Իշխանությունն  այսօր ուրիշ խնդիր ունի:

Գոյություն ունի վատ գրողի ֆենոմենը, որը չի կարողանում լավ գրել: Ուրեմն նրան մնում է միայն գոռալ:  Քանի որ իրեն փող տալիս է իշխանությունը, նրա վրա գոռալ չի կարող: Նա կգոռա այնտեղ, որտեղ պետք է: Իսկ մենք նախընտրական փուլում ենք, իշխանությանը պետք  են գոռացողներ: Ու քանի որ Ռաֆայել Ղազարյանի ասած մտավորականները՝ կոշտ ռ-ով, չեն կարողանում գրել, պիտի գոռան:

– Ձեր կարծիքով Հայաստանն ունի՞ աշխարհին ներկայացնելու գրող:

– Մենք շատ լուրջ գրողներ ունենք: Ավելի լավ չենք, քան վրացիները, անգլիացիները,  ավելի վատ չենք, քան իտալացիները, իսպանացիները: Աշխարհի ժողովուրդներից մեկն ենք: Մենք ունենք Չարենց, Թումանյան ու  Մաթևոսյան, որոնք համաշխարհային դեմքեր են:  Պարզապես  նրանց պետք է լավ «ռասկրուտկա» անել: Մենք այօր էլ ունենք  մեր մաթևոսյանիկները:

– Այս օրերին Երևանում Գյոթեի ինստիտուտը սեմինարներ էր անցկացնում: Ի՞նչ նպատակով:

– Գյոթեի ինստիտուտը Գերմանիայի Դաշնության արտգործ նախարարության ենթակառուցվածք է, որի նպատակն է նպաստել գրահրատարակչական գործի զարգացմանը: Դա արվում է ոչ միայն  երկրում:

Նրանք ուզում են հասկանալ, թե  ինչ խնդիրներ կան գրադարաններում և գրքի հետ կապված այլ սեգմենտներում, քանի որ մեծ փորձ ունեն, այդ ամենի միջով 40-ականներին անցել են: Մենք կարգին կադրեր չունենք, ոչ մի բուհ հրատարակչության բանագավառի որևէ մասնագետ չի պատրաստում, ամեն ինչ էնտուզիազմի վրա է: Նրանց շահը տվյալ դեպքում կարելի է հասկանալ այն ենթատեքստով, որ եթե հարևանդ գող չէ, դու ավելի հանգիստ ես:

– Խոսքը, հավանաբար, գրագողության մասին է:

– Այո: Հրատարակչություններից մեկը, որ Հայաստան է ներմուծում «Օքսֆորդ յունիվերսիթի պրեսի»  գրքերը, տեսել է, որ մի այլ տպարան դա տպում և վաճառում է: Դիմել են դատարան, դատավորն էլ ասել է. «Ամեն ինչ ճիշտ է. վրան գրված է` «Օքսֆորդ յունիվերսիթի պրես», ի՞նչ խնդիր կա. մարդիկ վաճառում ու հարկերն էլ վճարում են»: Այսինքն` եթե հանցագործը պետության հետ կիսվում է, ուրեմն հանցագործ չէ՞:

Գետնանցումներում Ասմանգուլյանի բառարան են վաճառում, որի  հրատարակության լիազորված անձը ես եմ, բայց երբ տեսնում եմ, որ դա մեր արտադրանքը չէ, ոստիկան եմ կանչում:  Ոստիկանը գալիս և մեզ մոտ է ստուգումներ անում, փոխանակ հանցագործին ստուգի: Դրանով հարցը փակվում է: Ամեն ոլորտում էլ նույն բանին կարելի է հանդիպել:

–Վերջերս կազմավորվել է գրական գործակալությունը: Ի՞նչ խնդիրներ է լուծելու:

– Գործակալության նպատակն է նպաստել, որ մեր լավագույն գրողների լավագույն ստեղծագործությունները հայտնվեն համաշխարհային շուկայում: Մենք՝ ակտիվ  հրատարակիչներս, որ մասնակցում էինք Ֆրանկֆուրտի գրքի տոնավաճառին, երազում էինք, որ հայ գրողների համար էլ գործի այդ ինստիտուտը: Հիմնեցինք գրական գործակալություն, որի ղեկավարը Արևիկ Աշխարհոյանն է: Նա թիմ և գաղափարակիցներ ունի: Այս պահին առնվազն 20 գրողի ռեզյումե դրված է նրա սեղանին: Մարտի վերջին գրքի տոնավաճառ կա Փարիզում, իսկ հետո՝ Ժնևում:

– Ստեղծվում է նաև հիմնադրամ. ի՞նչ գործառույթով:

– Դա  շատ ծանր ու երկարատև  գործ է:  Հիմնադրամը մասնավոր կառույց է, որի համար փող պետք է հայթայթվի: Դա խթանելու է, որ հայ գրողին կարողանանք հեշտ ներկայացնել աշխարհին: Որպեսզի շահագրգռես օտարերկրյա հրատարակչին, պետք է  փոխհատուցես նրա ծախսերի մի մասը: Դա կարող է ստանձնել հիմնադրամը:

Գործակալությունը,  օրինակ, իտալացի հրատարակչին կարող է ասել, որ եթե դու որոշել ես հայ գրող հրատարակել, ես  պատրաստ եմ վճարել գրողի հեղինակային հոնորարը, մնացածը դուք պետք է անեք: Դա շատ կարևոր է, որպեսզի այդ պրոցեսը դրսի միջոցով  արվի, որովհետև, եթե ծախսի մի մասը հրատարակչի վրա է, նա կաշվից դուրս կգա, որպեսզի  գտնի լավագույն գրողի լավագույն ստեղծագործությունը, որպեսզի հետագայում կարողանա վաճառել: Դա  լավագույն  լծակն է, որպեսզի այնտեղ ևս քավոր-սանիկային հարաբերություններ չգործեն:

– Խոսվում է, որ շուտով հայտարարվելու է պատմվածքի մրցույթ: Կներկայացնե՞ք պայմանները, և ինչո՞ւ պատմվածք:

– Մրցույթի պայմանները դեռևս հստակ չեն, բայց լինելու է պատմվածքի ամենամյա մրցույթ, առաջին երեք տեղերին տրվելու են դրամական մրցանակներ, իսկ եզրափակիչ փուլում հայտնված ստեղծագործություններն առանձին գրքով տպվելու և վաճառվելու են, թեկուզ սիմվոլիկ գնով, բայց վաճառվելու են: Մենք կարծում ենք, որ դա կաշխուժացնի գրական միջավայրը: «Անտարեսը» ուսումնասիրություն է պատվիրել, որից պարզ  է դարձել, որ մարդիկ ամենից շատ ուզում են պատմվածք կարդալ:

– Ովքե՞ր են լինելու ժյուրիում:

– Սամվել Մկրտչյանը, Վաչագան Սարգսյանը, Արքմենիկ Նիկողոսյանը,Դավիթ Գյուրջինյանը: Էլի մարդիկ կան, որոնց հետ պայմանավորվածությունները դեռևս ընթացքի մեջ են:

– Նրանք գրողներ չեն: Ինչո՞ւ:

– Որպեսզի գրողները գրողների չդատեն (ժպտում է):

-Իսկ դուք տեղյակ ե՞ք այլ գրական մրցույթների մասին:

– «Ինքնագիր» մրցույթի մասին լսել եմ, կարծում եմ, որ Ինքնագրի հեղինակները ևս կմասնակցեն մրցույթին, իսկ նախագահական կամ, ընդհանրապես, այլ մրցանակների առկայությունը կարևոր չէ: Ինչքան շատ լինեն մրցանակները, այնքան ավելի լավ:

– Ո՞վ է ապահովելու ֆինանսական կողմը:

– Առայժմ ֆինանսավորելու է «Անտարեսը», իսկ եթե եկող տարի մեզ միանան այլ հրատարակիչներ, միայն ուրախ կլինենք: Միգուցե այն դառնա Հրատարակիչների ասոցիացիայի մրցույթը: