Պետք է օգտագործել բոլոր հնարավորությունները ԼՂՀ մասին հարցը բարձրացնելու

-Պարո’ն Հարությունյան, ի՞նչ ակնկալիքներ ուներ ԵԽ-ն “Հանուն ժողովրդավարության ապագայի” երեւանյան համաժողովից, մասնավորապես, մենք` որպես երկիր: Եվ այդ ակնկալիքները որքանո՞վ բավարարվեցին:
-Նախ նման համաժողով անցկացնելու գաղափարն ինքնին պատկանում էր երեք երկրի, որոնցից մեկը Հայաստանն էր: Սա 6-րդ համաժողովն է: Մինչ այդ տեղի ունեցած 5 համաժողովներից յուրաքանչյուրը, կարծես թե, ընտրում էր որոշակի մասնավոր հարց, եւ անդրադարձ էր կատարվում այդ հարցին: Իհա’րկե, հետաքրքիր հարցեր էին, ինչպես` օրինակ քաղաքական կուսակցությունների դերակատարումը եւ ժամանակակից պահանջները ժողովրդավարական քաղաքական կուսակցությանը, կամ էլեկտրոնային ժողովրդավարությունը, ընտրությունները: Սակայն, այնուամենայնիվ, ամփոփելով նախորդ 5 համաժողովների արդյունքները, պարզ դարձավ, որ մենք ԵԽ-ի ամենախոշոր միջոցառումը կարծես թե կենտրոնացնում ենք բավականին մասնավոր խնդիրների վրա: Եվ ժամանակն է ռազմավարական տեսակետից նայել. զուտ մարտավարությունը բավարար չէ: Եվ ծնվեց նոր գաղափար` բարեփոխելու համաժողովը:

-Առաջին համաժողովը Հայաստանում բարեփոխվե՞ց:
-Այո’, բայց Հայաստանը պետք է չդիտել որպես մի վայր, որտեղ անցկացվեց համաժողովը: Հայաստանն ինքը շատ ակտիվ էր այդ բարեփոխման առումով: Հայաստանը շատ մեծ մասնակցություն ունեցավ թե’ համաժողովի բանախոսների ընտրության հարցում, թե’ հարցադրումների առումով, եւ, առհասարակ, բոլոր հարցերի առումով մենք շատ ակտիվ ենք եղել: Այդ տեսանկյունից կարելի է ասել, որ համաժողովն առաջին բարեփոխված համաժողովն էր, որովհետեւ սկսվել է համաժողովների անցկացման երկրորդ փուլը: Ես անգամ վստահ չեմ, որ այս համաժողովից հետո համաժողովները տեղի կունենան որեւէ երկրում: Կարծում եմ, այս համաժողովը, լինելով օրակարգ ձեւավորող, ռազմավարական խնդիրներ վեր հանող, կլինի վերջինը, որ անցկացվում է անդամ երկրում:

-Համաժողովն ավարտվեց, եւ փաստորեն այդ առաջին բարեփոխվածն ինչ-որ առումով ունեցավ իր սկիզբը: Ձեր կարծիքով, Հայաստանի իմիջի առումով սա որոշակի դեր, նշանակություն ունեցա՞վ:
-Կարծում եմ` իհարկե, նշանակություն ունեցավ: Ի դեպ, սա առաջին ֆորումն է, որտեղ ընդամենը 1 գլխավոր զեկուցող կար, նախկին բոլոր ֆորումներում կային մի քանի գլխավոր զեկուցողներ, եւ, որպես կանոն, նրանք կա’մ ԵԽԽՎ քաղաքական խմբերի ղեկավարներն էին, կամ Եվրոպայում հանրաճանաչ քաղաքական գործիչներ: Սա առաջին համաժողովն էր, երբ մենք ընտրեցինք այլ ձեւաչափ` մեկ գլխավոր զեկուցող. ես հանդես եկա գլխավոր զեկուցմամբ` ամփոփելով ֆորումը, եւ մի կարեւոր եզրակացություն. համաժողովը չի ավարտվում սրանով: Քանի որ այն օրակարգային էր` օրակարգ ձեւավորող: Տրվել են գաղափարներ, եւ այդ գաղափարները դեռ մշակվելու են:

-Ի՞նչն էր նոր` արդեն բովանդակային իմաստով, ի՞նչ կարողացավ համաժողովն ամրագրել, որն ընդունելի եւ ընկալելի է անդամ-երկրների համար, եւ որը կարող է ինչ-որ իմաստով ձեռագրի փոփոխություն բերել ԵԽԽՎ գործելաոճում: Կա՞ այդպիսի կետ կամ քննարկում:
-Այո’, կան: Բազմաթիվ կետեր քննարկվեցին ֆորումի ընթացքում, սակայն այսօր ժողովրդավարությանը լուրջ մարտահրավեր է նետված: Ժողովրդավարական մեխանիզմները հնարավորություն ընձեռեցին, որ մի շարք երկրներում իշխանության գան ուժեր, որոնց ժողովրդավարության հետ ուղղակի հնարավոր չէ համադրել, ուժեր, որոնք ակնհայտորեն հակաժողովրդավարական են, էքստրեմիստական, ուժեր, որոնք կոչ են անում բռնությունների եւ այլն: Պատճառները եւ լուծման եղանակները տարբեր կարող են լինել: Դա չի նշանակում, թե համաժողովը պատասխան տվեց լուծման եղանակներին, բայց կարծես թե բյուրեղացրեց այն 14 խնդիրները, որոնց վրա պետք է կենտրոնանա ԵԽ աշխատանքը:

-Պարո’ն Հարությունյան, մի փոքր ավելի լայն համատեքստով անդրադառնանք ԵԽ եւ առաջին հերթին` ԵԽԽՎ-ին: Իսկ մինչ այդ` Չավուշօղլուի չգալը պատահակա՞ն էր:
-Տեխնիկական պատճառ էր: Համոզված եմ դրանում:

-Անդրադառնանք Ղարաբաղի հարցով ժամանակավոր հանձնաժողովի խնդրին. գաղափարը կարծես դուրս չի գալիս օրակարգից: Ի՞նչ հանգրվանում են քննարկումները ներկա պահին, եւ այս իմաստով որքանո՞վ է հայաստանյան պատվիրակության կողմից ներկայացվող դիրքորոշումն ընկալելի եվրոպական գործընկերների համար:
-Բավականին խրթին իրավիճակում ենք մենք հայտնվել: Կար 1416 բանաձեւը, որը նվիրված էր Լեռնային Ղարաբաղի խնդրին, այդ բանաձեւում է ամրագրված ժամանակավոր հանձնաժողով ստեղծելու պահանջը: Ճիշտ է, ժամանակավոր հանձնաժողովի մանդատը շատ սահմանափակ է, բայց երբ այդ մանդատը փորձեցին իրացնել, ակնհայտ դարձավ, որ այն պրակտիկորեն գրեթե հնարավոր չէ իրացնել: Եվ պատճառը հիմնականում այն է, որ բանակցությունները, որոնք ընթանում են Մինսկի խմբի շրջանակում համանախագահների մասնակցությամբ, գաղտնապահական են: Եվ երբ ինչ-որ մի մասը դատարկ է լինում, ակնհայտորեն այն սկսում է լրացվել այլ երեւույթներով, այլ քննարկումներով: Հանձնաժողովի նախկին նախագահը դա քաջ գիտակցեց, լորդ Ռասել Ջոնսոնը լավ հասկացավ, որ այդ ժամանակավոր հանձնաժողով ստեղծելն այդպիսի մանդատով անիմաստ էր, եւ փորձեց կատարել այլ տիպի աշխատանքներ` մասնավորապես հաստատելով առնվազն երկխոսություն երկու պատվիրակությունների միջեւ եւ կենտրոնանալով մի շարք խնդիրների վրա, որոնք դուրս են ընդհանրապես համանախագահողների քննարկման շրջանակներից: Սակայն նրա մահից հետո հարցը մնաց առկախված: Նախ եւ առաջ չկար այն քաղաքական գործիչը, որն ստանձներ այս պարտականությունը: ԵՎ երկրորդ` ինքնին խնդիրը բավականին բարդ է: Պարոն Չավուշօղլուի ընտրությունից հետո, քանի որ հարցն, այնուամենայնիվ, մնում է օրակարգում, եւ ֆորմալ առումով կա վեհաժողովի պահանջը` ստեղծելու նման ժամանակավոր հանձնաժողով: Այստեղ երկու լուծում է հնարավոր. լուծում առաջին` անընդհատ հետաձգել այդ հարցը, որովհետեւ ուղղակի անիմաստ հարց է, մինչեւ ինչ-որ մի հանգրվանի կարողանանք հասնել եւ որշում կայացնել` չեղյալ ճանաչելու այդ կետը, եւ երկրորդ` արագացնել այս գործընթացը: Պարոն Չավուշօղլուն փորձեց արագացնել այս գործընթացները, ինչին մենք դրաձյալ նույն պատճառով առարկում ենք. եթե խնդիրը վերաբերում է Մինսկի խմբին` մենք համարում ենք, որ այդ քննարկումներին նպատակահարմար չէ մասնակցելը, որովհետեւ դրանք գաղտնապահական են, մնացածը դարձնում են կարծես թե գաղափարախոսական պատերազմի թատերաբեմ: Եվ երկխոսություն ստեղծելու փոխարեն կարծես թե մենք հայտնվում ենք մի իրավիճակում, երբ յուրաքանչյուրը փորձում է ապացուցել իր ճիշտը…

-Որն, ի դեպ, կարող է նաեւ ուղղակիորեն վնասել երկխոսությանը:
-Սա ոչ թե ուղղակիորեն վնասում է, այլ ուղղակիորեն հակառակ ուղղությամբ է աշխատում: Եվ մեր հիմնական հարցադրումը դա է. եթե դուք ուզում եք երկխոսություն` անիմաստ է ստեղծել մի մեխանիզմ, որը չի գործելու, որովհետեւ մեխանիզմը կդառնա հերթական պատերազմի, իհարկե` ոչ ռազմական, խորհրդարանական պատերազմի գործիք: Այնուամենայնիվ, հարցը դեռեւս օրակարգից հանված չէ, քանի որ նախ եւ առաջ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի պատվիրակությունների կողմից բավականին մեծ լոբիստական ազդեցություն կա, երկրորդ` կարծում եմ` գաղտնիք չէ պարոն Չավուշօղլուի դիրքորոշումը Լեռնային Ղարաբաղի հարցի վերաբերյալ: Մեզ դեռեւս հաջողվում է հարցն այնուամենայնիվ փորձել տանել դեպի կոնստրուկտիվ դաշտ, ինչը չի նշանակում, որ մեզ միշտ է դա հաջողվելու, սակայն մյուս կողմից չէի ուզենա, որ մենք սոսկալի իրադարձություն համարենք, եթե հանկարծ նման ժամանակավոր հանձնաժողով ստեղծվի, որովհետեւ, նորից եմ կրկնում, մանդատը շատ սահմանափակ է, եւ մենք ունենք այնքան կամք եւ ասելիք, որպեսզի կարողանանք մեր դիրքերը պաշտպանել այնտեղ: Ուղղակի մենք համարում ենք դա ոչ նպատակահարմար: Մենք համարում ենք, որ շատ ավելի արդյունավետ աշխատանք կարելի էր կատարել այլ ուղղությամբ: Բայց եթե ընտրեն անարդյունավետ ճանապարհը, մենք խնդիր չունենք նաեւ այդ հարթության մեջ:

-Իսկ հնարավո՞ր է տարբերակ, որ ժամանակավոր հանձնաժողովն այնուամենայնիվ, սկսի գործել, բայց նրա ղեկավարումը հանձնվի մեկ այլ մարդու:
-Կարծում եմ` ամենայն հավանականությամբ հենց այդպես էլ կլինի:

-Պարո’ն Հարությունյան, երբ խոսում ենք ԵԽ-ի մասին, միանգամից կարծես թե անդրադառնում ենք նրա արժեքային համակարգին, ընդունած սկզբունքներին` մարդու իրավունքներ, ժողովրդավարություն, քաղաքացիական հասարակության կայացում եւ այլն: Այս տեսանկյունից կա որոշակի խնդիր, օրինակ, նույն ԼՂՀ չճանաչվածությունն իր հետ որոշակիորեն բերում է նաեւ մարդու իրավունքների որոշակի խախտումներ` տեղաշարժի իրավունքից սկսած մինչեւ այլ տարբեր երեւույթներ: Արդյո՞ք ԵԽ-ն հենց այն կառույցը չէ, որն ունի հնարավորություն` ուղղակիորեն աշխատելու ԼՂՀ գոնե քաղաքացիական հասարակության հետ` անգամ այս չճանաչվածության պարագայում: Այս իմաստով հայաստանյան պատվիրակությունն ինչ-որ ջանքեր ներդնո՞ւմ է նման նախաձեռնություններ իրականացնելու համար:
-Բնականաբար: Ավելին, մենք համարում ենք, որ դա հենց բուն կազմակերպության խնդիրն է: Բայց եկեք չմոռանանք` սա մի կազմակերպություն է, որտեղ ներկայացված են բազմաթիվ երկրներ իրենց հոգսերով եւ պրոբլեմներով: Ընդ որում, երբ ասում եմ “իրենց հոգսերով եւ պրոբլեմներով”, նկատի ունեմ նաեւ նմանատիպ խնդիրները, երբ իրենք վտանգ են զգում, որ իրենց երկրի մի որոշ մասը հանկարծ կարող է ինքնորոշման հարցադրում բարձրացնել: Վառ օրինակ է Իսպանիան: Բնականաբար մենք անընդհատ շեշտադրումն անում ենք, բայց եթե խնդիրը վերաբերվի միայն Լեռնային Ղարաբաղին, ապա չեմ կարծում, որ մենք հաջողության կհասնենք միայն ԼՂ խնդրի մասին խոսելով: Ուստի, այդ հարցը բարձրացնում ենք` բոլոր այլ չճանաչված պետությունների հետ կապված: Իմ վերջին ելույթը, որը նվիրված էր Կոսովոյին, հենց դրան էր վերաբերում: Եվ ինձ հաջողվեց հասնել նրան, որ դիրքորոշումը, որը ես արտահայտեցի, ներկայացվեց ամբողջ քաղաքական խմբի անունից, այսինքն` եվրոպական դեմոկրատների խումբն ինձ լիազորեց` հարցադրումները բարձրացնել խմբի անունից: Դա, իհարկե, աշխատանքի արդյունք է, խումբ, որտեղ ներկայացված են մեծապես բոլոր երկրներից ներկայացուցիչներ, թեեւ խմբի մեկ երրորդը, կարելի է ասել, ներկայացնում է Ռուսաստանը, 1/3-ը` Մեծ Բրիտանիան է, եւ 1/3-ը` Թուրքիան: Այնուամենայնիվ, մեզ հաջողվեց խմբի անունից նման հարցադրումներ բարձրացնել: Սա երկարատեւ ճանապարհ է, որովհետեւ նախ եւ առաջ կան տարբեր շահեր, եւ երկրորդը` այդ կազմակերպությունը, ի վերջո, ամենաօբյեկտիվն է աշխարհում, որտեղ գերակշռում են միմիայն այն երեք հիմնարար սկզբունքները, որոնք Դուք նշեցիք:

-Այսինքն` այս իմաստով աշխատաք կա, եւ նորից մասնավորեցնեմ հարցը. կարո՞ղ է այդ աշխատանքին նպաստել, օրինակ, նույն ԼՂՀ-ում քաղաքացիական հասարակության ակտիվացումը եւ ներքեւից նախաձեռնությունը:
-Աշխատանք պետք է տարվի ամեն օր: Չկա մի հատված, որտեղ աշխատանք պետք է չտարվի: Եվ կապ չունի` դա քաղաքացիական հասարակություն է, դա ընդդիմություն է, դիմություն, թե շարքային մարդ, յուրաքանչյուրը, երբ հնարավորություն ունի ԼՂՀ-ի մասին հարցադրումը բարձրացնել, պետք է օգտագործի բոլոր հնարավորությունները:

-Վերջերս մեր գործընկերները` “Արմեդիա” ՏՎԳ-ից, էլեկտրոնային գիրք էին հրապարակել` “Լեռնային Ղարաբաղը ԵԽԽՎ-ում”, այսինքն` այդ բոլոր բանաձեւերով կարծես անցում կատարվեց, որն ինչ-որ ձեւով նման էր “գույքագրման”, թե ինչեր ենք ունեցել: Եվ փաստորեն մի քանի կետեր, որ ուղղակի հին հնարավորություններ էին, ներկայացվեցին նորովի օգտագործման խնդրի ներքո: Ես փորձեմ ուղղակի ցիտել երկու հատված. նախ` 1993թ.-ին ԵԽԽՎ 996 բանաձեւից, որտեղ կա այսպիսի հատված, երբ խոսքը վերաբերում է կոնֆլիկտային գոտիներում վերադարձին, տեղաշարժին. “Ճանաչել Ստալինի օրոք տեղահանված անձանց` իրենց ծագման երկրներ վերադառնալու իրավունքը”: Հղում մեկ այլ բանաձեւի. 1995թ.-ին ընդունված` ԵԽԽՎ 1059 բանաձեւը, որտեղ 2-րդ կետը հետեւյալ ձեւակերպումն ունի. “Վերջին թիվը` 1 մլն տեղահանվածներ (խոսքը վերաբերում է ղարաբաղյան հակամարտությանը), ներառում է հարյուր հազարավոր անձանց, ովքեր մինչեւ 1991թ. ստիպված են եղել լքել իրենց տները խորհրդային իշխանություների իրականացրած դաժանություների կամ սահմանած կարգերի պառճառով”: Այսինքն` մենք 93-ին եւ 95-ին նման ձեւակերպումներ ունեցել ենք, ժամանակ առ ժամանակ Ադրբեջանը փորձում է ակտիվացնել այդ փախստակաների, նրանց վերադարձի հետ կապված խնդիրները` հումանիտար քողի ներքո: Սա հայկական կողմին հնարավորություն տալի՞ս է ինչ-ինչ նախաձեռնություններով` որպես այս բանաձեւերի շարունակություն, կամ հիմք ընդունելով այս բանաձեւերը, արծարծել այն խնդիրները, որոնք վերաբերում են խորհրդային շրջանում Ղարաբաղը եւ Նախիջեւանը լքած հայերին եւ այլն:
-Նախ, եթե հաղորդումն էլ կոչվում է “RealPolitik”, ապա պետք է մենք իրատես լինենք: Առաջին հերթին` չեմ կարծում, որ մենք հիմա Նախիջեւանի խնդրի մեջ պետք է մխրճվենք:

-Խոսքը քաղաքական համատեքստի մասին չէ:
-Ես հասկանում եմ, այնուամենայնիվ, չի կարելի ուժերը փոշիացնել: Մենք ունենք շատ հստակ խնդիր եւ պետք է պայքարենք այդ խնդրի իրականացման համար: Երկրորդ` ես չեմ կարծում, որ փախստականների վերադարձն այն խնդիրն է, որը մենք պետք է սկսենք շոշափել ԵԽԽՎ-ում: Ի դեպ, շատերի, այդ թվում` պարոն Չավուշօղլուի մոտ, կա նման գայթակղություն` “եկեք սկսենք գոնե այս հարցի քննարկումը”, ինչին ես կտրականապես դեմ եմ: Բացատրեմ` ինչու: Այն փաթեթում, որը քննարկվում է Մինսկի խմբի համանախագահների կողմից, կա հատված, որը նվիրված է փախստականների վերադարձին: Այսինքն` սա բանակցային փաթեթի մի մաս է: Հավատացեք, մի բան ուղղակիորեն անթույլատրելի է անել` բանակցային փաթեթի մի հատվածը փորձել լուծել այլ համաժողովում, որովհետեւ դրանով դուք փոխում եք բանակցային փաթեթի բովանդակությունը: Մեծ գայթակղություն կա շատերի մոտ` սկսելու դա, որը մեր կողմից չէ: Ե’վ ադրբեջանցիները, ե’ւ պարոն Չավուշօղլուն անընդհատ փորձում են այդ հարցն արծարծել, ինչին մենք դեմ ենք: Ինչ վերաբերում է թվերին, այս առումով դեռեւս նախորդ պատվիրակության օրոք տեղի է ունեցել բավականին լուրջ աշխատանք, երբ հաջողվել է հասնել նրան, որ Մերձբալթիկայի պատգամավորը, ով ներկայացնում էր համապատասխան զեկույցը, հատուկ ուսումնասիրություն է կատարել եւ հրապարակել այն թվերը, որոնք հաստատված են` փախստակաների քանակը Հայաստանից, Ադրբեջանից, ԼՂՀ-ից եւ հարակից տարածքներից առանձին-առանձին: Այդ թվերը սեղանին են եւ կան պաշտոնական փաստաթղթերում:

-Պարո’ն Հարությունյան, ժամանակ առ ժամանակ ստեղծվում է տպավորություն, որ մեր պատվիրակությունները (ոչ միայն` ԵԽԽՎ պատվիրակությունը) հիմնականում արձագանքում կամ պայքարում են Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի, կամ նրանց միացյալ տարբեր տեսակի նախաձեռնությունների դեմ: Եվ բնական հարց է առաջանում. արդյո՞ք չկա այն դաշտը, որտեղ կարող է նախաձեռնող լինել հայկական կողմը, այլ ոչ միայն լինել պաշտպանվողի կեցվածքով: Կիսո՞ւմ եք արդյոք այս տեսակետը:
-Փաստը մնում է փաստ, որ այդ երկու երկրների լոբիստական հնարավորությունները շատ ավելի մեծ են, եւ, բացի լոբիստական հնարավորություններից, նրանց թվաքանակը շատ ավելի մեծ է. Թուրքիան ներկայացված է 18 պատգամավորով` ավելացրած 18 պահեստային, Ադրբեջանը` 6+6: Այսինքն` մենք գործ ունենք ընդհանուր առմամբ 48 հոգանոց խմբի հետ, եթե չհաշվենք բոլոր նրանց, ովքեր աջակցում են նրանց, կամ ովքեր թյուրքալեզու երկրներ են եւ ունեն համերաշխության զգացում, իսկ մենք ներկայացված ենք ընդամենը 8 պատգամավորով: Տպավորություն կարող է ստեղծվել, որ մենք միշտ արձագանքում ենք, սակայն այդպես չէ: Սա շատ ավելի նուրբ խաղ է, եւ ոչ միշտ է հնարավոր լինում բացահայտել այդ աշխատանքի բոլոր գաղտնիքները: Նախաձեռնություն կա նաեւ հայկական կողմից, եւ եթե նայենք այն փաստաթղթերին, որոնք շրջանառության մեջ են, թեկուզ քանակական առումով, ապա կտեսնենք, որ մենք այնտեղ չենք զիջում: Իհարկե, կա փաստաթղթերի մի հատված, որտեղ ուղղակի բացարձակ ծիծաղելի մեղադրանքներ են ներկայացվում Հայաստանին. մենք այդ ճանապարհով չենք գնում, որովհետեւ իրենք ուղղակի ծիծաղ են առաջացնում, ինչպես, օրինակ` “Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի տարածքները հրկիզվել են, ինչի արդյունքում Հյուսիսային Բեւեռի սառույցները հալչում են”: Իհարկե, նմանատիպ որեւէ փաստաթուղթ մենք շրջանառության մեջ չենք դնում: Բայց կրկնում եմ, ես չէի ասի, որ մեր պատվիրակությունը նախաձեռնող չէ:

-Պարո’ն Հարությունյան, ռազմատենչ հայտարարություններ. բավականին սուր հարց, որը որեւէ կերպ չի տեղավորվում այդ նույն ԵԽ սկզբունքների կամ արժեքային համակարգի դաշտում: Սա դառնո՞ւմ է թեմա, դառնո՞ւմ է խնդիր, որ նույն ԵԽ գործընկերները կարողանան իրենց արձագանքը բերել: Կամ` փակ սահման ԵԽ-ի ներսում` կապված հայ-թուրքական սահմանի հետ: Այսինքն` այս ուղղություններն ակտիվ պահպանվում եւ շոշափվո՞ւմ են օրակարգում:
-Երկու հարցերի վրա էլ շատ մեծ ուշադրություն է սեւեռվում, եւ կարելի է ասել, գրեթե չկա նստաշրջան, որ այդ հարցերը չեն ուղղվում Նախարարների կոմիտեի նախագահին, կամ գլխավոր քարտուղարին, կամ որեւէ այլ բարձրաստիճան հյուրի, ով վեհաժողովի առջեւ ներկայացում է իր քաղաքական հայացքները: Ես համենայն դեպս վերջին երկու տարիներին չեմ հիշում մի նստաշրջան, որ այդ հարցերը չեն շոշափվել:

-Դուք մեծ փորձ ունեք ե’ւ գործադրի, ե’ւ օրենսդրի, ե’ւ նաեւ միջազգային կապերում ներգրավվածության: Ինչպե՞ս կգնահատեիք խորհրդարանական դիվանագիտության եւ նրա գործիքների արդյունավետությունը: Եվ արդյո՞ք խորհրդարանական դիվանագիտության գործիքները բավարար համակարգում ունեն:
-Անշուշտ, խորհրդարանական դիվանագիտությունը չի կարղ փոխարինել բուն դիվանագիտությանը եւ հաճախ օգտագործվում է, որպեսզի դու ուղարկես այն ազդակները կամ այն տեղեկատվությունը, որը պաշտոնական դիվանագիտության միջոցով հնարավոր չէ հասցնել տեղ:

-Ժամանակ առ ժամանակ էլ` որպես արձագանքները տեսնելու փո՞րձ:
-Իհա’րկե, դա է խորհրդարանական դիվանագիտությունը: Ես ասում եմ` անսքող: Իհա’րկե,կարելի է շատ գեղեցիկ խոսել: Բայց մենք դասախոսության համար չենք հավաքվել այստեղ, այլ` իսկապես քննարկելու, թե ինչն է դրա էությունը: Եվ խորհրդարանական դիվանագիտության առաքելությունն, իհարկե, այսօր կատարվում է: Այլ խնդիր է, թե ինչքանով է այն արդյունավետ: Այն ինքնին ի սկզբանե չի կարող լինել արդյունավետ, որովհետեւ նպատակը հիմնականում որոշակի տեղեկատվության տարածումն է: Սա պետք է համադրել երկրի ընդհանուր քաղաքականությանն ընդհանուր համատեքստում: Ընդհանուր առմամբ` եթե ունենում ենք հաջողություն, ապա իհարկե խորհրդարանական դիվանագիտությունն ունի իր համեստ լուման այդ արդյունքներում: Եթե մենք չենք ունենում արդյունք, դարձյալ, խոհրդարանական դիանագիտությունը եւս ունի իր մեղքի բաժինը:

-Խորհրդարանական դիվանագիտություն-ժողովրդական դիվանագիտություն. այստեղ մեր խորհրդարանական դիվանագիտությանը սպասարկող հանձնաժողովների, պատվիրակությունների կողմից կա՞ որոշակի աշխատանք քաղաքացիական սեկտորի հետ` որպես ժողովրդական դիվանագիտության էլեմենտի, որն ունենում է իր ֆորմատների ներքո որոշակի գործընթացներ եւ այլն:
-Ես դա չէի համարի որպես ժողովրդական դիվանագիտություն, այլ կքննարկեի` արդյո՞ք մենք ունենք հասարակական աջակցություն: Այո’, ունենք, հաճախ մենք ուղղակի ստանում ենք առաջարկություններ քաղաքացիներից, ինչը շատ ուրախալի է, հաճախ առաջարկություններով հանդես են գալիս երիտասարդները:

-Այսինքն` ինչ-որ հետադարձ կապ աշխատո՞ւմ է:
-Սա չէի անվանի հետադարձ կապ, որովհետեւ մեր կողմից չկազմակերպված եւ չնախատեսված գործընթաց է: Այնուամենայնիվ, ես ուրախ եմ, որ մեզանում կան երիտասարդներ, ովքեր ունեն քաղաքացիական այնպիսի կեցվածք, որ համարում են այս աշխատանքը եւս իրենց մտահոգությունների առարկան եւ փորձում են իրենց ուժերի սահմաններում աջակցել մեզ:

-Պարո’ն Հարությունյան, Հայաստանի հարցով համազեկուցողի փոփոխության հարցի հետ կապված` ի՞նչ նոր վիճակ ունենք:
-Նոր վիճակ չունենք, այս պահին ֆորմալ առումով մեր համազեկուցողներից մեկը պարոն Լինդբլանդն է, ով չի ընտրվել, սակայն դեռեւս ներկայացնում է Շվեդիայի խորհրդարանը ԽՎ-ում: Եվ երբ խորհրդարանը փոխի պատվիրակության կազմը,այդ պահից կհամարվի, որ նա դադարեց լինել համազեկուցող: Իհարկե, նա հնարավորություն ուներ վայր դնել իր լիազորությունները, որպեսզի հնարավորություն ընձեռեր` նախորդ նիստի ժամանակ ընտրելու նոր համազեկուցող, սակայն այդ ճանապարհով չգնաց:

-Համազեկուցողների այցը փաստորեն հետաձգվել էր: Կա՞ արդեն հստակություն` նրանց այցի ժամկետների հետ կապված:
-Ես կարծում եմ` դա հաջորդ տարվա սկիզբը կլինի:

-Պարո’ն Հարությունյան, ԵԽ գլխավոր քարտուղարի զեկույցի մեջ անդրադարձ եղավ մեր երկրում խոսքի ազատությանը եւ այսպիսի արտահայտություն արվեց. “Այս երկրում խոսքի ազատության խնդիրներ կան”: Ի՞նչ է արվում այդ ուղղությամբ: Պատվիրակությունը փաստորեն մեր այն մասն է ուղղակիորեն, որի ձեռքը մշտապես զարկերակին է: Դուք մշտապես այդ քննարկումների ականատեսն եք, տեսնում եք, թե խնդիրները որ ուղու տակ են դիտվում, ինչն է, որ այդ խնդրահարույց դաշտում է դեռեւս շարունակում մնալ: Ի՞նչ աշխատանքներ ունենք այս ուղղությամբ:
-Ընդհանուր առմամբ` դա համազեկուցողների կարծիքն է եղել նախորդ այցելություններից հետո, որ մենք ունենք խոսքի ազատության հետ կապված խնդիրներ, հատկապես`երբ խոսքը վերաբերում է հեռուստատեսությանը: Գաղտնիք չէ, որ հիմնական թեման, որը քննարկվել է միշտ, դա “Ա1+”-ի թեման է եղել, ավելին, բազմաթիվ հարցադրումներ են եղել` արդյո՞ք “Ա1+”-ի դատական ակտի հետ կապված` դատական ակտը կատարված է, թե ոչ: Ինչ վերաբերում է պատվիրակությանը, ապա մեր խնդիրն է` ցույց տալ, թե ինչ է կատարում մեր երկիրը: Երբեմն մեկնաբանում են` ասելով. “ցանկացած միջոցներով պաշտպանել երկիրը”, խնդիրը պաշտպանության մեջ չէ, որովհետեւ չկա մի հարձակում, որից մենք պետք է պաշտպանենք մեր երկիրը: Խոսքի եւ մամուլի ազատությունները մեզ համար ավելի կարեւոր են, քան` համազեկուցողների կամ ԵԽԽՎ-ի: Այսպես որ մենք անելիքներ ունենք: Այլ խնդիր է, որ մենք ներկայացնում ենք, թե ինչ քայլեր է կատարել երկիրը, ինչպես է մեկնաբանում այս կամ այն դրույթը եւ այլն: Իսկ այն, որ մենք խնդիրներ ունենք` այո: Բոլոր երկրներն ունեն մամուլի հետ կապված խնդիրներ: Եվ այս համաժողովի ժամանակ մենք անդրադարձ կատարել ենք:

-Իսկ առաջխաղացո՞ւմն ինչպես կգնահատեք դինամիկայի մեջ: Բավականին երկար ժամանակ է` բարձրաձայնվում է, որ մենք այդ խնդիրն ունենք: Իսկ փոփոխությունը, դինամիկան ի՞նչ է արձանագրում:
-Դինամիկայի վերաբերյալ շատ դժվար է խոսել, թե ինչպես կգնահատվի, որովհետեւ, ի վերջո, գնահատականը ոչ միայն մեր ներկայացմամբ է լինում, առաջին հերթին հասարակությունն է, որը տալիս է դրա լավագույն գնահատականը: Եվ ասեմ, որ համազեկուցողները հաճախ կառուցում են իրենց եզրակացությունները տարբեր ՀԿ-ների հետ հանդիպելուց հետո: Այնպես որ դինամիկան կերեւա մեր հաջորդ քայլերից:

-Պարո’ն Հարությունյան, անդրադառնանք մի քանի նախաձեռնություների` արդեն համաեվրոպական համատեքստում. կա՞ն այնպիսի խնդիրներ, որոնք ընդհանրական, եվրոպական ողջ արեայի համար Հայաստանն իր համար դիտում է այնքան կարեւոր, որ դառնում է նախաձեռնող` արդեն ոչ թե վերաբերող Հայաստանին, մեր տարածաշրջանին, հակամարտություններին, այլ` ավելի լայն համատեքստում:
-Այս համաժողովը դրա մի օրինակն էր: Հայաստանն ինքը նախաձեռնեց այս համաժողովի փոփոխությունը` որպես թեմա, եւ սրան շատ աջակցեց այն, որ ԵԽ-ն ինքը պատվիրեց արտաքին գնահատողին, որ նա գնահատի, թե ինչքանով են արդյունավետ նման համաժողովները: Այնպես որ պատահական չէ, որ հիմա շրջանառության մեջ է դրված “երեւանյան համաժողով” կամ “երեւանյան օրակարգ” հասկացությունը:

-Շատ է խոսվում այն մասին, որ ադրբեջանական ձեր կոլեգաների աշխատանքն էապես լուսաբանվում է, դրա վրա մեծ քանակով ռեսուրսներ են դրվում եւ այլն: Դրա մասին խոսվում էր 5 տարի առաջ, հիմա կարծես ինչ որ բա փոխվել է: Ի՞նչ խնդիրներ եք տեսնում նրանում, որ հանրությանը դառնա լիովին հասանելի պատվիրակության աշխատանքը:
-Լինելով ավելի փոքրաթիվ պատվիրակություն` մենք, իհարկե, մեր աշխատանքը վերաբաշխում ենք մեր միջեւ: Եվ ինչպես նշեցի, ոչ ամբողջ աշխատանքն է, որ տեսանելի պետք է լինի: Ադրբեջանական պատվիրակությունը, լինելով շատ ավելի մեծաթիվ եւ 1,5 անգամ գերազանցելով, բնականաբար ունի ավելի շատ դեմքեր, ովքեր կարող են հայտնվել այդ առումով: Այնուամենայնիվ, լուսաբանման լուրջ խնդիր չեմ տեսնում: Տեսնում եմ խնդիր` առաջին հերթին` ժամանակի, որովհետեւ մենք պահի տակ լինում ենք զբաղված, իսկ ադրբեջանական պատվիրակությունն այդ տեսանկյունից այնտեղ ունի լրագրողների բավականին ստվար մի խումբ, անկախ նրանից, նրանք կոչվում են ընդդիմադիր դաշտի լրագրողներ, թե իշխանամետ, այնուամենայնիվ, ստվար մի խումբ, որը, ժամանակ չխլելով պատվիրակության անդաներից, անմիջապես ուղարկում է տեղեկատվություն ադրբեջանական մամուլ եւ տարբեր լրատվամիջոցներ: Ցավով պետք է նշեմ, որ հաճախ այդ տեղեկատվությունը մեզանում արտատպվում է, կարծես` որպես ճշմարտություն, եւ հետո ստիպված ենք լինում պարզաբանումներ տալու, որ դա բացարձակապես ոչ ճշգրիտ տեղեկատվություն է: Հասկանալի է, այս ոլորտում եւս կա տեղեկատվական պատերազմ, եւ այդ պատերազմում, իհարկե, մենք չենք կարող դնել այդքան ռեսուրս, ինչքան Ադրբեջանը: Այնուամենայնիվ, ես չեմ կարծում, որ եթե մենք ունենանք ռեսուրս, հիմա այս ուղղությամբ պետք է գնանք:

-Բնական է, այսինքն` այստեղ լավագույն ռեսուրսը կլինի ուղղակի պատվիրակության անդամների` երեւի անխտիր բոլորի ակտիվացումը եւ բավականին ակտիվ աշխատանքը նաեւ լրատվադաշտի հետ:
-Ստացվում է` այո:

ԴԱՎԻԹ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
ՀՀ ԱԺ պետական-իրավական
հարցերի մշտական հանձնաժողովի
նախագահ, ԵԽԽՎ-ում
ԱԺ պատվիրակության ղեկավար