Զավեն Բոյաջյան. «Լավ կինոն արդեն պարտվել է ժամանցի կինոյին»

Զավեն Բոյաջյան

-Ի՞նչն է Ձեզ գրավում «Ոսկե ծիրանի» ֆիլմաշարում:

-Ես, սովորաբար, մրցույթային ֆիլմերը չեմ նայում, նախընտրում եմ նայել հետահայաց ցուցադրումներն ու երևանյան պրեմիերաները, որոնք շատ եմ կարևորում:  Կինոյի առումով հայ հանդիսատեսը շատ աղքատիկ օրապահիկ ունի, որովհետև ընդամենը մի կինոթատրոն կա,  որտեղ հիմնականում ցուցադրվում է շահութաբեր, կոմերցիոն կինո, իսկ ինձ և կինոարվեստով հետաքրքրվող շատ մարդկանց դա չի հետաքրքրում:

Կինոյի լուրջ  գործերը Երևանում հնարավոր չէ տեսել ոչ կինոթատրոնում, ոչ էլ գնել խանութում, որովհետև խանութներում էլ լայն սպառման ապրանքներ են վաճառվում:

Բայց հայկական շուկան բազմաշերտ է: Կա մի այդպիսի շերտ, որը հետաքրքրվում է լավ  կինոյով: Մենք քաղաքակիրթ երկիր կդառնանք միայն այն դեպքում, երբ  սպառման դաշտում  հաշվի կառնվի հանրության բոլոր շերտերի ակնկալիքները:

Որպես կինոգետ՝  «Ծիրանում» ինձ հետաքրքիր էր  այս տարի ծանոթանալ, օրինակ,  Ֆրիդրիք Թոուր Ֆրիդրիքսոնի ստեղծագործություններին, որը նոր էր այստեղ, ավելի մանրամասն ծանոթանալ Թեո Անգելոպուլոսին:  Ծանոթ եմ Քլեր Դենիի կինեմատոգրաֆին և հիացած չեմ  նրա արվեստով: Կարծում եմ, որ այսօրվա կինոյում ուռճացված հեղինակություններից մեկն է: Այդ  տեսակ հեղինակություններ այսօր շատ կան, բայց իրենց ֆիլմերն այդ ամենի հաստատումը չեն:

Պրիեմիերաները կարևոր ֆունկցիա ունեն, դրանք ներկայացնում են տարվա կտրվածքով այն բոլոր ֆիլմերը, որոնք միջազգային կարևոր փառատոններում աչքի են ընկել կամ մրցանակ են շահել: Օրինակ  Սեմիհ Կապլանօղլուի «Մեղրը», որը «Ոսկե արջ» էր ստացել Բեռլինի փառատոնում կամ Միխայիլ Հանեքեի «Սպիտակ ժապավենը», որը Կաննում ուղղակի մրցանակների բերքահավաք էր արել: Այդ կարգի ֆիլմերը պետք է ներկայացվեն հայ հանդիսատեսին, որպեսզի կինոսիրողը  կարողանա պատկերացում կազմել, թե այսօր աշխարհում ինչ ֆիլմեր են նայում, ինչ տենդենցներ կան,  ինչն է արժևորվում  կամ անտեսվում:

-Ո՞ր ֆիլմերը Ձեզ դուր եկան կամ ի՞նչը չհավանեցիք:

-Ինձ դուր եկավ Կապլանօղլուի «Մեղրը», Ֆրիդրիքսոնի գրեթե  բոլոր ֆիլմերը, Անգելոպուլոսի ֆիլմերից  «Մեղվապահը», որը ժամանակին «8 ու կեսով» ներկայացրել եմ: Պոպոգրեբսկու «Ինչպես անցավ այս ամառը» ֆիլմից շատ հիաաթափված եմ ու համաձայն եմ, որ մրցանակը Բեռլինում տրվել է օպերատորին: Չհավանեցի Անգելոպուլոսի «Ժամանակի փոշին»,  որովհետև երևի ինքն  արդեն տարեց է ու զբաղված է ինքամեջբերումներով: Ինքն այդ ամենն արդեն արել է շատ  վաղուց՝ ավելի բարձր մակարդակով ու շատ ավելի բարձարժեք ձևով: Նրան, ով ծանոթ է Անգելուպոլոսին, դժվար թե այդ ֆիլմը հետաքրքրի, թեպետ, իհարկե  ամեն ինչ արված էր պրոֆեսիոնալ բարձր մակարդակով է: Երևի, զուտ սցենարի առումով դժվար է ակնկալել  70 անց մարդուց նորանոր հույզեր, որը բազմաթիվ անմոռանալի պահեր է պարգևել հանդիսատեսին:

-Ինչու՞ Զավեն Բոյաջյանն այսօր «Ոսկե ծիրանում»  չի երևում:

– Ես տուսովկեքի մարդ չեմ ու չեմ սիրում շատ երևալ: «Ոսկե ծիրանն» ինձ հետաքրքիր է այնքանով, որ լավ ֆիլմեր նայելու առիթ է, որը չպետք է բաց թողնել: Հետևաբար ինձ այստեղ կարելի է տեսնել: «Ոսկե ծիրանի»  ժամանակ կազմակերպված  փարթիներին կամ ընդունելություններում  ես չկամ, ու դա ինձ հետաքրքիր չի:

«Արարատով»  ամեն ուրբաթ օր իմ հեղինակային հաղորդումն է, այս տարի կազմել և խմբագրել եմ Ատոմ Էգոյանի մասին գիրք՝  նրա 50 ամյակի կապակցությամբ,  կազմել և խմբագրել եմ նաև  հայկական կինոյի կատալոգը՝ հայերեն և անգլերեն լեզուներով:

Իսկ «Ոսկե ծիրանում» կատալոգի խմբագիրն եմ, հետևում եմ ֆիլմերի թարգմանության գործին:

-Որն այս տարի շատ վատ էր արված:

-Այո: Անցյալ տարի այդպես չէր, և ես շատ ուրախացել էի, որ այդ հարցում առաջընթաց ունեցանք:  Այս տարի թարգմանիչներից ինչ- որ մարդիկ քաղաքում չէին կամ հիվանդ էին, պատահական մարդկանց դոզան մեծացավ աշխատանքի ժամանակ,  որի արդյունքն էկրանի վրա ակնհայտ էր:

-Ստեղծվո՞ւմ է արդյոք այսօր  լավ կինո:

-Լավ կինո, անկասկած, ստեղծվում է, բայց լավ կինոյի ստեղծման շրջանակները նեղացել են, և լավ կինո կարելի է դիտել միայն փառատոններում: Իհարկե, դա չի նշանակում, որ  փառատոններում ներկայացված բոլոր ֆիլմերը լավն են:

Լավ կինոյի այսօր ավելի հազվադեպ կարելի է հանդիպել, որովետև լավ կինոն այսօր արվեստի համարում ունենալու ակունքներից գնալով հեռանում է: Ինչպես  Կուստուրիցան Հայաստան եկած ժամանակ բնորոշեց. այն աստիճանաբար ստանում է օպերայի ստատուս:

Այսինքն կամաց-կամաց շրջանակները նեղանում են, ոնց որ նեղացել է հիմա ու դարձել փառատոնային կինո: Ժամանակի հետ լավ կինոն կարող է արխայիկ ընկալում ունենալ, ոնց որ ասենք օպերան:  Թեպետ մենք էլի գնում ենք օպերա, բայց դա արդեն արխայիկ արվեստ է, ու ժամանակի հետ կինոթատրոնը կարող է մնալ որպես ատավիզմ, որովհետև կինո այսօր կարելի է դիտել ամենուր:

-Իսկ  ի՞նչ ասել է լավ կինո:

-Լավ կինոն պետք է ունենա հուզական բովանդակություն ու  սեմանտիկ հագեցվածություն:   Շատ կարևոր է հուզական ու իմաստային լիցքը,  պատկերային կուլտուրան: Լավ կինոն ինձ համար առաջին հերթին արվեստի գործ է, որը կարողանում է  հանդիսատեսին պարգևել հուզական թրթիռներ ու փոխանցել ինտելեկտուալ ներքին շերտերը, որն այսօր էլ չկա: Կինոն  այսօր կատարում է զվարճանքի դեր: Ես կուզեի, որ ինքը պահպաներ լիակատար արվեստի համարում ունենալու իր ֆունկցիան:

Իսկական ու լավ կինոն ազդում է ենթագիտակցական մակարդակի վրա, դրա հետ գնում ես տուն, այն չի կարելի խոսքերով վերապատմել, կամ մեկնաբանել, թե ինչն է ազդել ձեր վրա: Լավ կինոն այն է, որը հնարավոր չի վերբալ ու խոսքային ձևով ներկայացնել:

-Կա՞ր այս տարի այդպիսի կինո «Ոսկե ծիրանի» ֆիլմաշարում:

-Այո: Անգելոպուլոսի «Ուղևորություն դեպի Կիթերա» ֆիլմն այդպիսին էր:  Ինքը հիպնոթիկ ազդեցություն ուներ, իսկ իսկական  ֆիլմի ազդեցությունը չի կարելի բացատրել: Նույնիսկ մասնագետ մարդու համար շատ բարդ է խոսել այդ մասին: Այն պետք է տեսնել, և հենց  այդ կինոն է, որ ցավալիորեն գնալով քչանում է, լավ ռեժիսորներն են քչանում, մեծ իդեաներն են սուղ դառնում, սցենարներն են  ծանծաղանում:

-Ինչի՞  արդյունք է դա:

-Դա  զորեղ ամերիկյան էքսպանսիայի արդյունք է:  Դա պայքար է, որում արդեն հաղթել է ժամանցի կինոն: Մի քսան տարի առաջ  այդ պայքարի արդյունքը դեռ հայտնի չէր, բայց այսօր հանդիսատեսի գերակշիռ մասն արդեն կինոն ընկալում է որպես ժամանց, որպես շոու բիզնեսի մի տարատեսակ, և դա ամերիկյան մոտեցում է, որն արվում է ի վնաս կինոյի` որպես արվեստի տեսակի:

-Իսկ ինչպես՞ է հայկական կինոյի վիճակը:

-Հայկական կինոյի հարցը շատ բարդ է, որի ամենահիմնական խնդիրը պատշաճ կրթական մակարդակի բացակայությունն է: Մեր ինստիտուտը շատ թույլ կադրեր է պատրաստում, իմ կարծիքով,  կադրեր պատրաստելու բազա ընդհանրապես չկա, կամ շատ թույլ է: Չկա  տեխնիկական բազա:  Շատ տղաների եմ ծանոթ, որոնք օպերատոր են, բայց կամերա երևի 2-3 անգամ են բռնել և նրանց միակ ելքը  հեռուսատեսություններում աշխատելն է՝ ինչ-որ փորձ ձեռք բերելու համար, իսկ դրանք հիմա շատ ցածր մակարդակի վրա են: Այդ մասին է վկայում է այդ սերիալային կեղտաջուրը, որը շփվում է մեր երեսին  ամեն օր ու ամեն ժամ:

-Բայց դրսում էլ են սերիալներ նկարվում:

– Այո, բայց հարց է, թե ինչ մակարդակով են արվում: Զուտ  տեխնիկական մակարդակով հայկական սերիալները այնքան ցածր որակով են արվում, որ թվում է, թե կինոն դեռ նոր պիտի հայտնաբերվի, կամ նոր է հայտնաբերվել:

Սցենարիստի, օպերատորի, դերասանական կազմի մասին  կարելի է ասել, որ  դրանք սաղմնային վիճակում են: Կինոն արվեստ է, որում տեխնիկայի ներկայությունը շատ զորավոր է: Հիմա մարդը, որը տեխնիկապես պատրաստ չէ ֆիլմ նկարելու, ուզում է ցնցող իդեաներ ունենա, ո՞նց պիտի նկարի էդ ֆիլմը:

Դրան գումարվում է ֆինանսների բացակայությունը,  կինոյով զբաղվող մարդկանց ծուլությունն ու անտարբերությունը, որովհետև չեն ուզում զբաղվել ինքնակրթությամբ, չեն հետաքրքրվում այսօրվա կինոպրոցեսով,  թե այսօր ինչ է ընդունված աշխարհում կամ ինչպես նկարել, ոնց անել, որ մնալ ժամանակակից մակարդակի վրա:

-Իսկ լավ կինոյի համար պարտադիր են արդյո՞ք մեծ ֆինանսները:

-Կա, օրինակ, պարսկական կինոյի ֆենոմենը, որը փառատոնային կինո է համարվում և մրցանակներ է շահում: Նրանք էլ են իրենց ֆիլմերը նկարում  շատ քիչ միջոցներով ու քիչ բյուջեով: Ըստ երևույթին իրենք ասելիք ու կրթական պատշաճ մակարդակ ունեն:

Մեր տեղական մրցույթներում ֆիլմերը գնահատելիս ասվում է, որ. ոչինչ, սա հայկական կինո է, մենք աղքատ ենք, սա էսպես էլ կարող է լինի,  մի հատ մրցանակ տանք: Ես ժյուրիներում շատ եմ լինում ու էդ տենդենցն եմ տեսնում, որ  պետք է ուրիշ չափանիշներով շարժվել:

-Իսկ ինչպե՞ս է գնահատում «Ոսկե ծիրանի» ժյուրին:

-Ծիրանում այդպես չի  և չի կարող լինել, որովհետև Ծիրանի ժյուրին միջազգային է ու միշտ շատ լավն է:  Շատ դժվար է լավ ժյուրի հավաքելը, բայց իրենց դա  հաջողվում է: Այս տարվա ժյուրին էլ շատ լավն է:

Ու ցավալի է, որ այս տեսակ ֆորումների ժամանակ երևում է հայկական կինոյի թուլությունը:  Շատ ասիական երկրներ, օրինակ, Թուրքիան այսօր կինեմատոգրաֆիական մեծ վերելքի մեջ է, իսկ մենք անընդհատ նույն տեղում ենք դոփում:

-Նույն Վրաստանը:

-Այո, Վրաստանը ավելի տիպիկ օրինակ է, որովհետև վրացիներն էլ նույն դժվարություններն ունեն, բայց նրանք կարողանում են ինչ-որ բաներ հաղթահարել: Թեպետ, այս տարի Ծիրանում հայ ռեժիսորների ներկայությունը բավական զգալի էր՝ գործող ռեժիսորներ կային. Վիգեն Չալդրանյան, Սուրեն Բաբայան, Էդգար Բաղդասարյան: Ամեն  տարի չի , որ էդպես է:

Նախորդ տարիներին ես ֆիլմերն ընտրող հանձնաժողովում եմ եղել և հայկական ֆիլմերում  այնքան անհեթեթ բաներ եմ տեսել.  մոմեր,  ինչ որ սրինգներ, հանկարծ մոմը կաթեց, աղջիկը լացեց, զարմանում ես ուղղակի, թե որտեղ է դա տեսել մարդը:  Պատասխանը պարզ է, ինքն ուղղակի ոչինչ էլ չի տեսել, որովհետև արտաքին աշխարհի հետ ոչ մի կապ չունի:

Դա  սովետական տարիներին պարզ բացատրություն ուներ:  Դրան ասում էին երկաթե վարագույր, հիմա  չկա այդպիսի բան: Հիմա ինտերնետի ժամանակներն են,  վիրտուալ սահմանները շատ վաղուց բաց են, ու մենք ապրում ենք վիրտուալ շատ մեծ տարածքում: Ու այսօրվա աշխարհում լինել հետամնաց, անուս, տգետ կամ լեզու չիմանալ, դրան ոչ մի բացատրություն  չկա: Դրա միակ բացատրությունը սեփական ծուլությունն ու անտարբերությունն է: Պետական հոգածության մասին երգն էլ շատ ծեծված է.  եթե մարդ մի բան ուզենա, նա կարող է դրան հասնել: