Հարցազրույց «Հելսինկյան կոմիտեի» նախագահ Ավետիք Իշխանյանի հետ

-Չնայած հանրային բուռն ընդվզմանը՝ ՀՀ ԱԺ գիտության, կրթության, մշակույթի, երիտասարդության և սպորտի հարցերով մշտական հանձնաժողովում ՀՀԿ-ականները կողմ քվեարկեցին օտարալեզու դպրոցների մասին օրինագիծին, և այն մտավ խորհրդարանի օրակարգ։ Ինչպե՞ս դա կմեկնաբանեք։

-Երկու տիպի մեկնաբանություն կարող եմ տալ։ Առաջին՝ կարելի է ենթադրել, որ Հայաստանի իշխանություններն ունեն անլիարժեքության բարդույթ, չեն հավատում Հայաստանի ապագային և հարվածում են անկախության ու պետականության ամենակարևոր, ամենալուրջ կետին՝ լեզվին։ Ես հիմա չեմ ուզում բերել մեր մեծ գրողների խոսքերը հայոց լեզվի մասին, միայն Իսահակյանի խոսքը կբերեմ, որ ասում է՝ մեր լեզուն մեր հայրենիքն է։ Սա նշանակում է, որ այդ մարդիկ չեն ընկալում, որ մեր լեզուն մեր հայրենիքն է. օտար լեզուն է նրանց հայրենիքը, հետևաբար իրենց ապագան նրանք կապում են օտար ափերի հետ։ Սա՝ գաղափարական տեսակետից։ Իսկ ինչ վերաբերում է Ձեր ասածին, որ չնայած բուռն ընդվզումներին, այնուամենայնիվ նրանք մտցրեցին հանձնաժողով և կողմ քվեարկեցին, ապա այդտեղ էլ կարելի է ենթարդել, որ նրանք արհամարհում են ցանկացած հասարակական կարծիք, ընդհանրապես կտրված են և՛ ամեն ազգայինից, և՛ ժողովրդի կարծիքից։ Մի բան էլ կուզենայի ասել. հաճախ ցանկացած հարցում, երբ որ լինում է ընդդիմություն, դա կապում են քաղաքական ընդդիմության հետ, և շատ հաճախ նրանք՝ որպես իրենց որևէ նախաձեռնության, այսպես ասած, պաշտպաններ, մտավորականների են խոսեցնում։ Այս պարագայում շատ զարմանալի եղավ, որ մեր նշանավոր մտավորականները, որոնք գիտեն, թե ինչ կարևոր գործոն է լեզուն ազգային մտածողության և պետության համար, բոլոր ստեղծագործական միությունները, նշանավոր գիտնականները, պատմության, լեզվի մասնագետները բավական խիստ իրենց կարծիքն ասացին։ Բայց պարզվում է, որ իշխող կուսակցությունը և ուժը բացարձակապես արհամարհում են նաև նրանց կարծիքը։ Իմ տպավորությամբ՝ նրանք այնքան կտրված են և այնքան են արհամարհում հասարակական կարծիքն ու ազգային արժեքները, որ մտածում են (ինչպես ժամանակին՝ դեռևս 90-ական թվականներին է ասվել) թե՝ մեր դեմ խաղ չկա, և ինչ ուզենք, կարող ենք անել։

-Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞ւ կառավարությունն ա՛յս պահին նման նախաձեռնությամբ հանդես եկավ։ Արդյոք սա կապվա՞ծ չէր գործարար Ռուբեն Վարդանյանի՝ Հայաստանում նման դպրոց կառուցելու ցանկության հետ։

-Անկախ Հայաստանի պատմության մեջ այս նախաձեռնությունն առաջինը չէ։ Սա արդեն 4-րդ նախաձեռնությունն է։ Թե ինչո՞ւ հիմա, շատ դժվար է ասել։ Համենայնդեպս, ես գիտեմ, որ տարբեր օտարերկրյա դեսպանատներ Հայաստանի կառավարության վրա տարբեր քաղաքական ուժերի միջոցով հաճախ փորձում են ճնշումներ գործադրել, որպեսզի այդ հարցը մտնի օրակարգ։ Ըստ իմ ունեցած լուրերի՝ անկախ պատգամավոր Տարոն Սահակյանն է առաջին անգամ այդպիսի նախաձեռնությամբ հանդես եկել, երկրորդ անգամ՝ «Օրինաց երկիր» կուսակցությունը, երրորդ անգամ՝ կարծեմ Ստեփան Դեմիրճյանը։ Եվ ամեն անգամ այդ ամենը կասեցվել է վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանի միջոցով։ Ամեն դեպքում, այն ժամանակ թերևս առկա էր հին հանրապետականների շունչը։ Իսկ թե ինչո՞ւ հիմա՛ մտավ։ Տարբեր կարծիքներ են հնչում, թե օտարերկրյա տարբեր պետություններ ճնշումներ են գործադրում Հայաստանի իշխանությունների վրա, որպեսզի օտարալեզու դպրոցներ բացեն։ Ես դրան այնքան էլ լուրջ չեմ վերաբերվում, որովհետև եթե նույնիսկ այդպիսի ճնշումներ կան, ամեն դեպքում, պատասխանատուն Հայաստանի իշխանություններն են։ Ես չեմ ուզում դրանց մասին խոսել, որովհետև սա նույնիսկ կարող է վնասակար լինել. կարող է տարբեր պետությունների, ազգերի նկատմամբ ավելորդ հակակրանք առաջացնել հասարակության մեջ։ Ինչ վերաբերում է Ռուբեն Վարդանյանի փաստարկին, ըստ էության, վարչապետն այդ փաստարկն ընդունել է նախաձեռնող խմբի հետ հանդիպման ժամանակ, և այստեղից կարելի է միայն ենթադրություն անել, որ Ռուբեն Վարդայանի կամ Թաիլանդի տիպի դպրոցի դեպքում Հայաստանում ներդրումներ կլինեն։ Ես ուղղակի զարմանում եմ, թե ո՞նց կարելի է ամեն ինչը հաշվել փողով, ամեն ինչի մեջ նյութական շահ տեսնել։ Եթե դու պատրաստ ես նյութական շահի համար նաև զոհաբերել լեզուն, ապա վաղը կարող ես նաև Հայաստանի տարածքի որևէ մասը զոհաբերել հանուն շահի։ Խնդիրներ կան, որոնք ֆինանսական միջոցներով չեն չափվում։

Մի բան էլ է շատ հետաքրքիր. հիմնավոր բազմաթիվ փաստարկներ եղան օտարալեզու դպրոցների դեմ՝ նաև մեջբերելով համաշխարհային հռչակ ունեցող գիտնականների կարծիքը: Ես միայն երկու օրինակ բերեմ՝ ռուս հայտնի մանկավարժ Ուշինսկու և ճապոնացի գիտնական Ցունոդայի կարծիքները։ Եվ զարմանալիորեն Հայաստանի կառավարության համապատասխան անդամը՝ կրթության նախարարը, դրանց մի մասը որակեց որպես շամանություն ու իր ելույթում ասաց, թե բոլոր քննարկումները եղել են զգացական մակարդակում, լուրջ փաստարկներ ինքը չի լսել։ Զարմանալի է, որ նախարարական աթոռից իրենց թվում է, թե իրենք արդեն ամեն ինչ գիտեն։ Սա՝ մեկ։ Երկրորդը, որ եղել են նաև զգացմունքային պոռթկումներ, դա նույնպես բնական է, որովհետև ազգային արժեքները և հայրենիքը նաև զգացմունքներ են։ Գուցե այդպիսի զգացմունքները նրանց անծանոթ են, դրա՛ համար չեն հասկանում զգացմունքային պոռթկումները։

-Ի՞նչ եք կարծում՝ ո՞վ է այս նախաձեռնության հեղինակը։

-Ես չեմ ուզում խորանալ, թե ով է օտարալեզու դպրոցներ բացելու նախաձեռնության հեղինակը, որովհետև, ամեն դեպքում, այս նախաձեռնության պատասխանատուն և համահեղինակը և՛ Հայաստանի կառավարությունն է, և՛ «Օրինաց երկիրը» կուսակցությունը, և՛, հավանաբար (որովհետև դեռևս ձայն չի հանել, իսկ լռությունը համաձայնության նշան է), նաև հանրապետության նախագահը։

-Ինչո՞ւ ՀՀ նախագահն իր տեսակետը չի հայտնում, չնայած հասկանալի է, որ եթե այս օրինագծին նա բացասաբար վերաբերվեր, ապա այն շրջանառության մեջ չէր դրվի։

-Ճիշտն ասած, դժվարանում եմ պատասխանել։ Միայն մեկ բան կարող եմ ասել. քանի դեռ նա իր կարծիքը չի ասել, ուրեմն նա համաձայն է այս գործընթացի հետ։ Մյուս կողմից, ի վերջո, ես բացառում եմ, որ առանց նրա համաձայնության այսպիսի նախաձեռնություն ի հայտ գար։

Զրույցը վարեց Արեգնազ Մանուկյանը/www.7or.am/