Իսրայելի ժողովուրդն ու Իսրայել պետությունը տարբեր եզրեր են

րաբբի Գերշոն Մեյր Բուրշտեյն

«Անկախի» հարցերին պատասխանում է Հայաստանի hրեական կրոնական համայնքի առաջնորդ, րաբբի Գերշոն Մեյր Բուրշտեյնը:

–Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ–թուրքական հարաբերությունների գործընթացը:

-Յուրաքանչյուր մարդ կամ պետություն չի կարող գոյատևել կամ զարգանալ ընդհանուր համակարգից դուրս: Անկախ նրանից` ուզում ենք, թե ոչ, կան հարևաններ, կան շփումներ, և դրանց մեջ մարդը պետք է կարողանա գտնել ընդհանուր կետեր: Գործընթացը կարելի է դիտարկել որպես շփումների համար հիմք հաստատելու համամարդկային փորձ:

–Ի՞նչ նկատի ունեք` ասելով ընդհանուր համակարգ:

-Այսինքն` մի պետությունը չի կարող զարգանալ` հաշվի չառնելով, որ ունի հարևանություն: Ըստ այդմ` ընդհանուր կաթսայում պետությունն այս կամ այն տոկոսով ազդվում կամ ազդում է դրա վրա: Այդ կտրվածքով ասում ենք, որ պետությունը` որպես պետություն, և նույնիսկ աշխարհը` որպես աշխարհ, պետք է դիտարկել ընդհանուր հանրույթում:

Բացի այդ, եղել է սառը պատերազմի ժամանակ, երբ կար մշտական թշնամու գաղափարը, երբ չկար ոչ մի շփում երկու տարբեր համակարգերի միջև:

Եթե Թուրքիայի ու Հայաստանի միջև գոյություն ունեցող պատը շարունակվի, և եթե նկատի ունենանք, որ ցանկացած պատ կամ վարագույր երևակայության կամայական դրսևորումների համար ազատություն է ընձեռում, ապա արդյունքում կստացվի, որ այդ երևակայությունը կյանքի է կոչվում և սկսում է գործել:

–Բայց սառը պատերազմն ու Ցեղասպանության հարցը տարբեր հարթություններում են: Այդ դեպքում` ցեղասպանության հարց չկար:

-Միանգամայն ճիշտ է: Ճիշտ է, չկար ցեղասպանություն, բայց չպետք է մոռանալ, որ  Հայաստանն ու Թուրքիան ունեցել են պատմություն մինչև 1915 թ., և չպետք է այդ կետի վրա կառուցել փոխհարաբերությունները: Իսկ այս կետն առաջարկվել է, որպեսզի մարդիկ փորձեն իրար հասկանալ ու ճանաչել: Դա նշանակում է` ոչ թե մոռանալ անցյալը, այլ փորձել հանգել մի կետի, որ  հարաբերությունները չկառուցվեն միայն ցավի հիշողության վրա: Եթե զուգահեռներ անցկացնենք, ապա Գերմանիայի պատմությունը եղել է մինչև Հիտլերը,  Հիտլերի ժամանակ և Հիտլերից հետո: Եվ եթե վերցնենք միայն հիտլերյան Գերմանիան, ապա կունենանք այդ երկրի աղավաղված ընկալում:

–Բայց չէ՞ որ Գերմանիան ընդունել է Հոլոքոստը:

-Միանգամայն ճիշտ է: Սակայն Գերմանիան չի կանգնեցրել հրեաներին ոչնչացնելու պրոցեսը, երբ այն տեղի էր ունենում: Գերմանիան ընդունեց իր մեղավորությունն այն ժամանակ, երբ պատերազմը տանուլ էլ տվել: Ես վստահ եմ, որ, Աստված մի արասցե, եթե Գերմանիան պատերազմում հաղթեր, նա չէր ընդունելու: Դա տեղի ունեցավ այն ժամանակ, երբ նա պարտվեց, և աշխարհը ստիպեց նրան ընդունել:

Ինֆորմացիոն դաշտ չի կարող գոյություն ունենալ պատի առկայության պարագայում: Այս քայլը (հայ-թուրքական գործընթացը) մեկնաբանվում է որպես Ցեղասպանության հիշատակի տրորում: Ես դրան համաձայն չեմ, որովհետև հիշատակը կարող է տրորվել նաև մոռացումով: Մենք գիտենք, որ ժամանակը շատ դաժան գործոն է:  Ինչքան էլ ցավն ուժեղ լինի, ժամանակի հետ այն թուլանում է: Ցեղասպանություն կրած սերնդի համար այդ ցավն ավելի ուժեղ է եղել, քան նրան հաջորդող սերնդի համար:

–Ինչո՞ւ Իսրայելը չի ընդունում Հայոց ցեղասպանությունը: Տրամաբանական չէ՞, որ նույն անցյալը վերապրած երկիրը պետք է ընդուներ այն:

-Նախ և առաջ, մենք պետք է դնենք մեծ տարբերություն էթիկական, քաղաքական ու տնտեսական շահերի միջև: Իմ կարծիքով, էթիկական հետաքրքրությունները մարդու մեջ միշտ պետք է լինեն առաջնային: Եթե դա այդպես չէ, և  տնտեսական շահը  թելադրում է քաղաքականությունը, ապա տեսնում ենք այն բանաձևը, որով առաջնորդվում են քաղաքական գործիչները, այն, որ չկան հավերժ ընկերներ, կան հավերժ շահեր: Եվ պետք է ասեմ, որ այս համատեքստում քաղաքական գործիչները միշտ չէ, որ օբյեկտիվ են արտահայտում իրենց ժողովրդի կարծիքը:

Ես կարծում եմ, որ Իսրայելը պետք է ընդունի Հայոց ցեղասպանությունը: 2000 թ., երբ ես Իսրայելում էի, պրեզիդենտ Մոշե Կացավի հետ հանդիպման ժամանակ  բաց և բարձր ձայնով ասացի, որ ես շատ հպարտ կլինեմ Իսրայելով` որպես իմ պատմական հայրենիքով, եթե Իսրայելը ընդունի Ցեղասպանությունը: Այդ տեսակետն է հայտնել նաև Իսրայելի գլխավոր րաբբի Էցկերը` 2006 թ. կաթողիկոսի հետ հանդիպման ժամանակ:

Ես շփվում եմ Եվրոպայում, Ֆրանսիայում, Իսրայելում և այլուր բնակվող բազմաթիվ հրեաների հետ: Նրանք կիսում են այդ վիշտը և փորձում են  որևէ կերպ ազդել, որ այն ճանաչվի:

– Սակայն, տարածված կարծիք կա, որ հրեական լոբբին քարոզում է Հոլոքոստի եզակիությունը, այդ պատճառով էլ խոչընդոտում է Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը: Ինչպե՞ս դա կմեկնաբանեք:

-Հոլոքոստ  և Ցեղասպանություն բառերը տարբեր են: Հոլոքոստը ողջակիզումն է, որը ենթադրում էր հրեա տեսակի վերացումը, երբ դու ընդհանրապես իրավունք չունեիր գոյություն ունենալու: Եթե մինչև 3-րդ պորտը հրեայի արյուն կար, նա դատապարտված էր: Իսկ հայերը, եթե կրոնափոխ էին լինում, ապա կարող էին պահպանել իրենց կյանքը: Սակայն, հայերի ցեղասպանությունը  մի ազգի ոչնչացման մոդել էր, որի թողտվությամբ եղավ Հոլոքոստը: 1915 թ. եղավ Ցեղասպանությունը, և աշխարհը լուռ էր: Մորգենթաուն 1914 թ. արդեն նամակներ էր ուղարկում` զգուշացնելով, որ դա նախապատրաստվում է, և աշխարհը լուռ էր:  Եթե չեմ սխալվում,  Գեբելսն է ասել Հիտլերին, թե ո՞վ է հիշում հայերի ցեղասպանությունը: Այսինքն` եղել է Հայոց ցեղասպանության նախադեպը, և Հոլոքոստը նույնպես կարելի էր, որովհետև այն նույնպես աշխարհը կուլ կտար: Այդ իմաստով Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն ավելի է ակտուալանում և՛ աշխարհի, և՛ Թուրքիայի կողմից:

– Սակայն այլ է հրեական լոբբիի գործունեությունը, որ Միացյալ Նահանգներում մեծ ազդեցություն ունի և խոչընդոտում է Ցեղասպանության ճանաչումը:

–  Դա եղե՞լ է հրեական համայնքի պաշտոնական հայտարարություն: Ամերիկան նախ և առաջ հսկա պետություն է, Ամերիկայում Ցեղասպանության ընդունել- չընդունելու վրա հրեական համայքնի ազդեցությունն այնքանով է, ինչքանով որ նրանք կազմում են այդ երկրի բնակչության մասը: Ի՞նչ է նշանակում հրեական լոբբի: Նույն հրեական լոբբին Ֆրանսիայում նպաստեց,  որ Ֆրանսիան ընդուներ Ցեղասպանությունը: Կամ ինչո՞ւ է դա կապվում հրեական լոբբիի հետ: Եթե մենք նայենք հրեաների մասին  աշխարհում տարածված ընկալմանը, ապա աշխարհը կանգնած է վտանգի առջև հրեաների պատճառով, ճգնաժամը եղել է հրեաների պատճառով, ու ընդհանրապես ամեն ինչ կատարվում է  հրեաների պատճառով: Դա հակասեմականության արդյունք է:

–Այժմ Քնեսեթում քննարկվում է Հայոց ցեղասպանության հարցը: Չե՞ք կարծում, որ դա կապված է այն հանգամանքի հետ, որ վերջին ժամանակներս լարվել են Թուրքիայի և Իսրայելի հարաբերությունները:

-Ես համոզված եմ, որ Քնեսեթում ցեղասպանության քննարկման հարցը կապ չունի այն բանի հետ, որ այժմ Թուրքիայի ու Իսրայելի միջև հարաբերություններն այս պահին լարված են: Ես կարծում եմ, որ դա կապ չունի և  չպետք է կապ ունենա: Կապ պետք է ունենա այն, որ 1991 թ., երբ ձևավորվեց Հայաստանի հրեական համայնքը, մենք գնացինք Ծիծեռնակաբերդ, կամ այն, որ  Հայաստանում կառուցվեց հայ և հրեա ժողովուրդների ցեղասպանությունների  հուշակոթող:

Եվ  առաջին դեպքը չէ, որ Թուրքիան քննադատեց Իսրայելին Գազայի հատվածի շուրջ ծավալված գործողությունների համար: Ես կարող եմ տասնյակ օրինակներ բերել. օրինակ` 2003թ.  վարչապետ Շարոնի ժամանակ, երբ Թուրքիան հանդես  եկավ նմանօրինակ հայտարարություններով, Իսրայելն ասաց, որ Թուրքիան չի կարող լինել այն երրորդ պետությունը, որը Գազայի հատվածի վերաբերյալ Իսրայելին պարտադրի իր տեսակետը: Եվ Իսրայելի համար, որը շրջափակված է այդքան մեծ թվով արաբական հակառակորդ երկրներով, մի երկիր ավելի, մի երկիր պակաս, դեր չի կարող ունենալ: