Օս լրագրող. «Ուզում եմ աշխատել և ապրել իմ հայրենիքում կամ էլ` բոլորովին չապրել»

Հարցազրույց Հարավային Օսիայի «XXI դար» ամսագրի խմբագիր, իրավապաշտպան  Թիմուր Ցխովրեբովի հետ

« XXI դարը» Հարավային Օսիայում լույս տեսնող միակ անկախ կարգավիճակ ունեցող պարբերականն է: Ցխովրեբովը,  որպես զինվորական, մասնակցել է Հարավային Օսիայում տեղի ունեցած բոլոր ռազմական գործողություններին, իսկ այժմ, լրագրությանը զուգահեռ, որոշել է զբաղվել նաև քաղաքականությամբ. նախատեսում է հիմնել քաղաքական կուսակցություն` IRON,  և մասնակցել երկու տարի հետո Հարավային Օսիայում կազմակերպվելիք նախագահական ընտրություններին:

-Դուք մասնակցել եք և՛ 1989-1992  և՛ 2008 թթ. Հարավային Օսիայում  տեղի ունեցած ռազմական գործողություններին  ոչ որպես լրագրող:

– Գուցե լրագրության տեսանկյունից սա ընդունելի չէ, սակայն ես նախ օս  եմ, հետո միայն լրագրող:  Օսերս քիչ ենք  և չենք կարող վտանգի պահին մեզ շքեղություն թույլ տալ և զենք չվերցնել: Պատերազմի ժամանակ նույնիսկ կանայք են զենք վերցնում: Ես չեմ ուզում  լինել օտարության մեջ ապրող լրագրող: Ուզում եմ  աշխատել և ապրել իմ հայրենիքում կամ էլ` բոլորովին չապրել:

-Ինչպե՞ս պատահեց, որ լրագրող լինելով` որոշեցիք նաև քաղաքականությամբ զբաղվել:

-Քաղաքական կուսակցություն ստեղծելու գաղափարը վերջերս է հասունացել: Անցած տարեվերջին  տեղի ունեցավ Հարավային Օսիայի  ընդդիմադիր ուժերի ֆորում, և այդ ժամանակ էլ առաջացավ քաղաքական կուսակցություն հիմնելու գաղափարը:  Ընդ որում,  կուսակցությունը պետք է հիմնել հենց Հարավային Օսիայում, ոչ թե Մոսկվայում, որպեսզի այն գործուն և ազդեցիկ քաղաքական ուժ  դառնա մեր երկրում: Արդեն 20 տարի անընդհատ պատերազմների մեջ եմ և այդ պատերազմներում շատ բան եմ կորցրել. առողջություն, հարազատներ, ընկերներ: Այժմ,  ի վերջո, մեծ հաջողության ենք հասել` անկախացել ենք, և մեզ ճանաչել է Ռուսաստանը: Միշտ պատրաստ եմ  եղել պայքարել մինչև մահ և չհանձնվել, բայց նման բանի մասին չեմ էլ երազել: Իսկ հիմա, երբ հնարավորություն է ստեղծվել, պետք է մտնել կյանքի խաղաղ հուն: Այլևս արտաքին սպառնալիք չեմ տեսնում: Հիմա ուրիշ վտանգ կա: Ռուսաստանն այնքան մեծ է, որ կարելի է շնչահեղձ լինել և անհետանալ ռուսական արջի սիրո մեջ: Ուզում եմ, որ Օսիան լինի ազատ երկիր և ոչ մի դեպքում` Ռուսաստանի մի մասը: Այդ իսկ պատճառով էլ որոշել եմ քաղաքականությամբ զբաղվել:

-Միթե՞ այլ քաղաքական ուժ չկա, որը ձգտում է զարգացնել անկախ Օսիան:

-Հարավային Օսիայի ներկայիս ղեկավարությանը համարում եմ ժամանակավորների իշխանություն, նրանք չեն պատրաստվում ապրել այդ երկրում:  Պարզապես ճիշտ ժամանակին ճիշտ տեղում են հայտնվել: Այսինքն` ժամանակին  Ռուսաստանին պետք էր իշխանության ղեկին ունենալ ռուսամետ  մարդ, ինչն այն ժամանակ առաջադեմ քայլ էր: Սակայն  դա արդեն իրեն սպառել է: Հիմա բոլորովին այլ իրավիճակ է, այլ ժամանակներ: Հարավային Օսիայում ներկայումս գործում է 4 կուսակցություն, որից միայն երեքն են ընտրություններում բավարար ձայներ հավաքել և ներկայացված են իշխանությունում:  Երեք կուսակցություններն էլ  հիմնականում իշխանամետ են:  Մենք մտավախություն ունենք, որ նախագահը կարող է դիմել սահմանադրական կարգի փոփոխման և վերընտրվել երրորդ անգամ: Սա է եղել հիմնական խնդիրը: Մենք բավականաչափ ռեսուրսներ ունենք նորմալ երկիր ստեղծելու համար: Քիչ ենք, սակայն մեզանից  քիչ բնակչություն ունեցող երկրներ էլ կան,  տարածքն էլ  բավականաչափ է:

-Ինչո՞վ է տարբերվելու ձեր կուսակցությունը մյուս կուսակցություններից:

-Նախ նշեմ, որ օտար աղբյուրներից ֆինանսական ներդրումներ չենք ընդունում, ֆինանսավորվում ենք անդամավճարներից:  Մենք պայքարելու ենք սահմանադրության փոփոխությունների դեմ և ձգտելու ենք, որ  Օսիան դառնա օրինակելի երկիր` այս բառի եվրոպական իմաստով: Մեր կուսակցության գաղափարախոսության հիմքում ընկած է լինելու երկու հիմնական դրույթ` օրենքն ամեն ինչից բարձր է և  մարդու իրավունքները  գերակա արժեք են:

-Արտաքին հարաբերությունների ոլորտում ի՞նչ դիրքորոշում  է ունենալու Ձեր կուսակցությունը:

-Մենք քարոզելու ենք եվրոպական արժեքներ` մարդու իրավունքներ և այլն: Սակայն, բնականաբար, լինելու ենք ռուսամետ կուսակցություն, քանի որ առայժմ Արևմուտքում կամ այլ տեղ գործընկեր (դաշնակից)  չենք տեսնում: Կուզենայինք  համախոհներ գտնել, քանի որ անձամբ ես չէի ուզենա, որ միայն ռուսամետ դիրքորոշում ունենայինք: Սակայն, քանի դեռ Վրաստանը չի ճանաչել Հարավային Օսիան, մեր ֆիզիկական ապահովության երաշխիքը ուժն է`  ռուսական զենքի ուժը: Կցանկանայինք, որ այս իրավիճակը փոխվեր, որ ոչ թե ուժը, այլ միջազգային իրավունքը լիներ մեր ապահովության երաշխիքը: Միջազգային իրավունքի տեսանկյունից մեր ինքնորոշվելու իրավունքն ամրագրված է:

-Իսկ ինչպե՞ս կբացատրեք կուսակցության անվանման ընտրությունը` IRON:

-Մենք մեզ օսեր չենք  անվանում,  մեր հայրենիքն անվանում ենք Իրոնիստոն: Այստեղից էլ ծագում է կուսակցության անունը, որ համընկնում է անգլերեն երկաթ կամ արդուկ բառի հետ: Այս զուգադիպությունը պատահական չէ. հուսանք, որ արդուկի պես կկարողանանք հարթել մեր դեմ ծառացած բոլոր խնդիրները: Ընդ որում, արդեն իսկ գրանցել ենք նախաձեռնող խումբը և առաջիկայում կգրանցվենք նաև որպես կուսակցություն:

– Ներկայումս  Հարավային Օսիան չճանաչված երկիր է, ինչպես և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը: Ձեր կուսակցությունն ի՞նչ դիրքորոշում կունենա ԼՂՀ նկատմամբ, հնարավո՞ր է, որ համագործակցություն ծավալվի երկու երկրների միջև:

-Ղարաբաղը նույն իրավիճակում է, ինչ որ մենք: Չնայած սահմանային կապ չունենք, սակայն որոշակի փոխհարաբերություններ, շփումներ լինում են: Ցավալի է, որ մեր միջև թշնամական երկիր է ընկած: Մենք պատրաստ ենք համագործակցել Ղարաբաղի հետ: Եթե մեր կուսակցությունը իշխանական լծակներ ունենա, մենք այդ ուղղությամբ անպայման քայլեր կձեռնարկենք: Սակայն, մեզ հետաքրքրում է նաև Ղարաբաղի դիրքորոշումն այս հարցում: Ղարաբաղը ճանաչված երկիր չէ, և հարց է, թե արդյոք Ղարաբաղն ուզո՞ւմ է ճանաչում: Եթե Ղարաբաղը ճանաչում ուզենար, գիտեմ, որ հայկական լոբբին շատ ուժեղ է ԱՄՆ-ում,   և նրանք կոնկրետ քայլեր ձեռնարկած կլինեին այդ ուղղությամբ:

-Իսկ ի՞նչ դիրքորոշում կունենաք Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացի նկատմամբ:

-Մենք ցեղասպանության ճանաչման հարցում հայերի կողմնակիցն ենք: Եվ եթե Հայաստանը որևէ կերպ հասկացնի, թե Օսիայի կողմից ցեղասպանության ճանաչումն իրեն պետք է, մենք դա կանենք:   5-6 տարի առաջ, ապրիլի 24-ին,  ոչ կառավարական կազմակերպությունների նախաձեռնությամբ, հայերի հետ զոհերի հիշատակը հարգել են նաև օսերը: Օսիայում` Ցխինվալում,  հին հայկական համայնք կա, մոռացել են լեզուն, բայց հիշում են որ հայեր են, հայկական եկեղեցի ունեն: Նրանց հետ շատ համերաշխ ենք: Իսկ Թուրքիայի հետ Հարավային Օսիան որևէ հարաբերություն չունի, չնայած օսական համայնքը Թուրքիայում մեծությամբ երկրորդն է`ռուսներից հետո: Թուրքիայում ապրող մեր հայրենակիցները մահմեդական են, սակայն կրոնը խոչընդոտ չէ մեր հարաբերություններում: Չնայած այս փաստին` մենք Թուրքիայի համար որևէ նշանակություն չունենք, և ցեղասպանության ճանաչումն այս դեպքում խաղաքարտ չի կարող դառնալ: Կարծում եմ, որ հարաբերությունները պետք է փոխշահավետ հիմքի վրա դրվեն: Օրինակ, եթե որևէ հայ պաշտոնյա ոչ պաշտոնապես, խոսքում ճանաչի Օսիային որպես անկախ երկիր, դա խնդիրը չի լուծի, սակայն օգնություն կլինի: Մենք էլ ենք ուզում դառնալ քաղաքական դաշտի խաղացողներից մեկը:

-Հարավային Օսիայի և ԼՂՀ հարցի լուծման ի՞նչ հնարավոր տարբերակ եք տեսնում:

-Եղբայրական հանրապետությունները  դանդաղ ներգործության ռումբ էին: Ավագ ու կրտսեր եղբայր հարաբերությունները  հանգեցրին նման վիճակի: Ոչ ղարաբաղյան, ոչ էլ հարավօսական  պատերազմը չէր լինի, եթե հարաբերություններում բոլորը հավասար լինեին: Եթե ադրբեջանցիները` Ղարաբաղում, վրացիները` Օսիայում իրենց բարձր ռասա չհամարեին, նման խնդիր չէր առաջանա: Ես հիանում եմ ձեր ժողովրդով. հայերը  գնացին միջազգային մեկուսացման` հանուն Ղարաբաղի: Օրինակ` մեզ համար Հյուսիսային Օսիայում նման քայլի չդիմեցին: Խնդրի միակ լուծումը հանրության ժողովրդավարացումն է, հանրության գիտակցության բարձրացումը: Դրսում մեզ բոլորն ընկալում են որպես կովկասցիներ,  առանց տարբերակման: Մենք էլ պետք է կարողանանք ընդհանուր համաձայնության գալ, ինչպես եվրոպացիներն են համաձայնության եկել և ստեղծել եվրոպական միությունը:  Երբ սա գիտակցենք` այս հարցը կլուծվի: Սրա համար ուժեղ քաղաքական կամք է պետք: Երբ ոչ թե ղեկավարները իշխեն հանրությանը, այլ հակառակը, այդ ժամանակ էլ այս խնդիրները կլուծվեն:

-Ինչո՞վ կպայմանավորեք ներկայիս քաղաքական վիճակը Կովկասում:

-Կովկասի երկրները, չնայած անկախ են, իրենց արտաքին քաղաքականությունը իրենք չեն վարում, ընդամենը զինվորներ են համաշխարհային քաղաքական խաղադաշտում: Աշխարհում  դեռևս կան ուժեր, որոնց ձեռնտու է լարված իրավիճակը Կովկասում:

-«XXI դարը» համարվում է Հարավային Օսիայի միակ անկախ պարբերականը: Այն իրո՞ք համապատասխանում է այդ կարգավիճակին:

-Մենք գիտակցում ենք անկախ մամուլի անհրաժեշտությունը և ամեն ինչ անում ենք որ «XXI դարը» անկախ մնա: Հարավային Օսիան  ընդամենը 50 հազար բնակիչ ունի,  և պարբերականները չեն կարող միայն վաճառքով ինքնածախսածածկում ապահովել:  Սակայն, պետական ֆինանսավորում կամ հովանավորչություն էլ չենք ընդունում: Պարբերականը ֆինանսավորվում է իմ և ընկերներիս միջոցներով: Դժվար էր սկզբնական տարիներին, ոչ կանոնավոր հաճախականությամբ էր հրատարակվում: Իսկ հիմա ուզում ենք երկշաբաթաթերթի վերածել:

-Քաղաքական կամ այլ բնույթի ճնշումներ կա՞ն ձեր լրատվամիջոցի նկատմամբ:

– Քաղաքական ճնշումներ չկան.  երևի հաշվի են առնում այսքան տարիների իմ գործունեությունը, իմ անձը: