«Եթե մարդիկ նույնն են մնացել, ինչ էլ ստեղծեն, նույն է լինելու». Վազգեն Մանուկյանը՝ ՀՀՇ-ն ՀԱԿ-ի վերափոխելու մասին

ՀՀՇ վերջին համագումարի ու կուսակցության «վերափոխման» թեմայի վերաբերյալ «Անկախ»-ի հարցերին պատասխանում է ՀՀ Հանրային խորհրդի նախագահ Վազգեն Մանուկյանը, որը եղել է ՀՀՇ հիմնադիր անդամ և վարչության առաջին նախագահ:

-Պարոն Մանուկյան, նախ հիշենք Հայոց համազգային շարժման ստեղծման նախապատմությունը: Ի՞նչ խնդիրներ ու նպատակներ էին դրված  Ձեր առջև:     

-Երբ ղարաբաղյան շարժումը ստեղծվեց, առաջին մարմինը Ղարաբաղ Կոմիտեն էր, որը փորձում էր կառավարել շարժումը: Իսկ երբ շարժումը տարածվեց ամբողջ հանրապետությունով մեկ, Ղարաբաղ կոմիտեի առաջին կոչը եղավ այն, որ բոլոր շրջաններում ստեղծվեն Ղարաբաղ կոմիտեներ: Մենք անմիջական կապի մեջ էինք այդ կոմիտեների հետ, այն ժամանակ մեր տանն էինք հավաքվում: Ամեն մի Ղարաբաղ կոմիտե «իսնտրուկտաժ» էր անցնում, գաղափարախոսություն և այլն: Հանրահավաքներում հնչում էր ոչ միայն Ղարաբաղի հարցը, այլև նաև ուրիշ հարցեր, և ինչ որ ժամանակ անց անհրաժեշտություն առաջացավ այդ ամենը ժողովրդի ապագայի համար օգտակար դարձնելու նպատակով վերածել մի շարժման, որն ունի գաղափարախոսություն, կանոնադրություն, խնդիրներ ու նպատակներ: Դա1988-ի գարնան ամիսներն էին: Պետք է նշել, որ Ղարաբաղ Կոմիտեում ոչ բոլորը միարժեքորեն ընդունեցին այդ միտքը: Դրան դեմ էր նաև Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, որն ասում էր, թե մտել է այդ շարժման մեջ միմիայն Ղարաբաղի հարցի համար, և պետք չէ խառնել այլ հարցեր: Մի խնդիր էլ կար. երբ որ մենք մտցնում էինք ուրիշ հարցեր, Խորհրդային միության կողմից շարժումը դառնում էր ոչ ներելի. չէ՞ որ այլ հարց է, երբ ժողովրդի մի հատված փորձում  է ինքնորոշման, տարածքի պատկանելության հարց լուծել, այլ բան, երբ բարձրացվում են ազատության, անկախության, ազգային շատ ու շատ այլ հարցեր:

-Ե՞րբ վերջնականապես ձևավորվեց ՀՀՇ-ն և ի՞նչ խնդիրներ լուծեց:

-Ղարաբաղ կոմիտեից հանձնարարվեց, որ առաջին անգամ ես պետք է հրապարակում կարդամ ծրագիրը և կոչը՝ Հայոց համազգային շարժում ստեղծելու վերաբերյալ: Նշեմ, որ գաղափարական սկզբունքներ գրելն իմ վրա էի վերցրի, և այն որ դա հեղինակային ծրագիր էր, հայտնի է բոլորին: Այդ ծրագրի, խնդիրների մեջ մտան ինչպես ազգային հարցեր՝ ցեղասպանություն, Արցախի հարց և այլն, այլև գաղափարախոսական՝ մշտական թշնամիների, մշտական բարեկամների վերաբերյալ իմ արտահայտած սկզբունքը, սեփական ուժերի վրա հենվելու հարցը, Հայաստանի և մահմեդական աշխարհի փոխհարաբերությունները, վերաբերմունքը պանթուրքիզմին և այլն: Դրա հետ մեկտեղ մտան նաև ազատության գաղափարների հետ կապված սկզբունքներ, օրինակ, կետերից մեկը ես վերցրեցի Միացյալ նահանգների անկախության հռչակագրի մի փոքր հատվածից, որն իր էմոցիայով շատ հնչեղ էր և մոտ ազատության այն գաղափարին, որին ձգտում էր մեր ժողովուրդը:

Եթե չեմ սխալվում,1988-ի սեպտեմբերի մեկն էր, երբ առաջին անգամ այդ ամենը հրապարակավ հնչեց իմ կողմից: Ժողովրդի մեջ բավականին ոգևորություն առաջացավ. երկարատև պայքար էր սպասվում Ղարաբաղի համար, և երևաց նաև այն ճանապարհը, որով մենք գնում ենք՝ Ղարաբաղի հարցի հետ միասին լուծելով նաև այլ նպատակներ: Տեղի ունեցավ առաջին համագումարը, ընդունվեց կանոնադրությունը: Հետո վարչություն ընտրվեց, ինձ նշանակեցին վարչության առաջին նախագահ:

Ինչ վերաբերում է խնդիրներ լուծելուն, ապա ՀՀՇ-ն այդ ժամանակ շատ ըմբոստ, պինդ և բոցկլտացող կազմակերպություն էր, բոլորն իրենց սեփական կարծիքներն ունեին, մարդիկ ինքնուրույն էին. դա այն ՀՀՇ-ն չէր, ինչը մենք վերջին ժամանակաշրջանում ենք տեսել: Եվ ես կարծում եմ, որ ՀՀՇ-ն պատմական բավականին մեծ դեր կատարեց մեր ժողովրդի անկախության, Ղարաբաղի հարցի լուծման և այլ հարցերում:

-Ի՞նչ փոխվեց ՀՀՇ-ի ներսում և ինչո՞ւ փոխվեց:

-Երբ որ մենք գալիս էինք իշխանության, մոտ քառասուն պատգամավոր կար ՀՀՇ-ի կողմից ներկայացված: Նրանք հավաքվել և սպասում էին, թե Ղարաբաղ կոմիտեն ում կընտրի Գերագույն խորհրդի նախագահ: Երկու թեկնածություն կար՝ իմ և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թեկնածությունը: “Ղարաբաղ” կոմիտեի անդամները գերադասեցին, որ գերագույն խորհրդի նախագահ դառնա Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, ինչն իմ կարծիքով, անսպասելի էր այդ քառասուն պատգամավորների համար: Պատճառաբանությունը հետևյալն էր, որ ես կարող եմ լինել նաև վարչապետ, իսկ Լևոնը այդ պարտականություը չի կարող կատարել: Դրանից հետո ՀՀՇ-ն անշեղորեն մտավ Լևոն Տեր Պետրոսյանի ղեկավարության տակ՝ փոխելով դեմքը: Այո, Իշխանության եկած ՀՀՇ ղեկավարության կողմից արված սխալներն ու բացթողումները ժողովուրդը վերագրում էր ՀՀՇ-ին, և կառույցը վարկաբեկվում էր իր ղեկավարության ոչ ճիշտ ու ոչ լրիվ հասկացված քաղաքականության պատճառով: Հետո ինքնուրույն մտածող մարդիկ սկսեցին կամաց-կամաց դուրս գալ կուսակցությունից, և դա տեղի էր ունենում մինչ օրերս: Ի վերջո ՀՀՇ-ն հայտնվեց այս վիճակում:

Կուսակցություններն ու շարժումներն ունենում են գաղափարախոսություն, նպատակներ ու խնդիրներ, բայց ունենում են նաև գործելակերպ ու բնավորություն: Այդ գործելակերպի ու բնավորության հետևանքով էլ ՀՀՇ-ն փոխվեց և դարձավ այն, ինչ դարձավ:

-ՀՀՇ վերջին համագումարում պարզ դարձավ, որ ՀՀՇ-ն վերափոխվում է ՀԱԿ-ի: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այդ իրողությունը և համամի՞տ եք արդյոք համագումարի ընթացքում ներկայացված պատճառաբանություններին:

-Իրավական տեսանկյունից ոչինչ ասել չեմ կարող: Միայն ափսոսանք կարող եմ հայտնել, որ կառույցն առողջացնելու և հզորանալու փոխարեն գերադասեցին  ասպարեզից հանել: Ճանաչելով ՀՀՇ-ի վերջին շրջանի գործելակերպը՝ կարելի է ենթադրել, որ սա Լևոն Տեր-Պետորսյանի նախաձեռնությունն էր, և ըստ էության նա փակեց այն, ինչ որ պատկանում էր ոչ միայն իրեն:

ՀՀՇ-ն, այնուամենայնիվ, հայ ժողովրդի պատմության մի շատ կարևոր հատված էր, և դա սեփականությունն էր ոչ միայն ՀՀՇ-ի մնացած անդամների, այլև ամբողջ ժողովրդի: Շատ երկրների պատմություններում կան կուսակցություններ, որոնք տասնյակ, եթե ոչ հարյուր տարիներով ասպարեզում են, և իրենց իշխանության օրոք ունեցել են և՛ փայլուն էջեր, և՛ ամոթալի էջեր, սակայն իրենք կուսակցությունների անունները չեն փոխել, այլ իրենք են փոխվել:

-Ինչպիսի՞ն կլինի նոր կուսակցությունը և կկարողանա՞ լուծել իր առջև դրված խնդիրները:
Կասկածում եմ, որ նոր ստեղծվածը նույնը չի լինի: Եթե մարդիկ նույնն են մնացել, ինչ գաղափարախոսություն էլ ստեղծեն, ինչ էլ անեն, նույնն է լինելու, դրանից վիճակը չի փոխվի: Չերնոմիրդինը մի անգամ լավ բան ասաց. «Ինչ կուսակցություն ստեղծում ենք, «КПСС» (Խորհրդային միության կոմունիստական կուսակցություն) է դուրս գալիս»: Հիմա Լևոն Տեր-Պետրոսյանինն է՝ ինչ էլ ստեղծի, վերջում նույն բանն է դուրս գալու:

-ՀՀՇ-ն ընդմիշտ անցավ պատմության գի՞րկը:

-Ես կարծում եմ, որ շարժման այն հարյուրավոր  մարդիկ, որոնք դժգոհ են այս որոշումից և դժգոհ են եղել ՀՀՇ նախորդ ժամանակաշրջանի գործելակերպից, դուրս են եկել կուսակցությունից, կարող են համախմվել՝ վերցնելով ՀՀՇ անունը, և այն շարունակելէ արդեն նոր դեմքերով ու նոր որակով:

Հարցազրույցը վարեց Անի Գասպարյանը