«Կա մի խնդիր՝ կառուցել նոր ընդդիմություն». Վազգեն Մանուկյան

Առաջիկա նախագահական ընտրությունների շուրջ զրուցում ենք ԱԺՄ նախագահ Վազգեն Մանուկյանի հետ:

– Պարոն Մանուկյան, այս ընտրություններն աննախադեպ են նրանով, որ ընդդիմությունը, բացառությամբ «Ժառանգություն» կուսակցության, չի մասնակցում ընտրություններին, ինչը շատ քաղաքական ուժեր համարում են անառողջ քաղաքական մթնոլորտի հետևանք: Դուք համամի՞տ եք այդ տեսակետին:

– Իսկապես, դրա մեջ անառողջ բան կա, բայց պետք է նախ հասկանանք, թե որտեղից է դա գալիս: Մի կողմից՝ խնդիրն իշխանության մեջ չէ, քանի որ իշխանությունը, ինչպես  միշտ, իր թեկնածուով մտնում է ընտրությունների մեջ և պետք է ասել, որ ի տարբերություն նախորդ ընտրությունների, այս անգամ բավական հանդուրժողական մթնոլորտ է, և կեղծիքներով ընտրություններ կազմակերպելու անհրաժեշտություն էլ, կարծես, չկա: Խնդիրն ընդդիմության մեջ է: Ընդդիմությունը չկարողացավ  ստեղծել մի մարմին՝ իր անձերով, իր թիմերով, իր գաղափարներով, որը դառնար այլընտրանք գործող իշխանություններին: Ինչի՞ հետևանք է դա: Կարծում եմ՝ 1995-96 թվականներից հետո ընդդիմադիր դաշտը հարվածներ ստացավ, և մարդկանց մեջ կամաց-կամաց ձևավորվեց մի հոգեբանություն, որ իշխանությունների դեմ խաղ չկա, ինչը բերեց ընդդիմադիր կուսակցությունների քայքայում, և ընդդիմադիր դաշտում հայտնվեցին տարբեր անձեր ու խմբավորումներ, որոնք ի զորու չէին այդ խնդիրը լուծելու: Առաջացավ անբնական ընդդիմություն: Անբնական, քանի որ ընդդիմադիր այդ ուժերի ղեկավարները կա՛մ պատասխանատու են եղել այն չարիքների համար, որի դեմ հիմա պայքարում են, կա՛մ էապես օգտվել են այդ չարիքներից: Եվ հենց այդ անբնականությունը խանգարեց, որ այս անգամ ձևավորվի լուրջ ընդդիմություն:

– Այս իրավիճակից դուրս գալու ելքը  ո՞րն է:

– Եթե ուզում ենք Հայաստանում ունենալ նորմալ ընտրություններ, նորմալ քաղաքական դաշտ, իշխանություն, որն ակնածանքով է վերաբերվում ընտրողներին, ժողովրդին, որովհետև գիտի, որ ամեն մի սխալ բան իր կողմից պատժվելու է, կունենանք լրիվ այլ Հայաստան, իսկ այստեղ գլխավոր դերը ընդդիմությանն է: Նման ընդդիմությունով, ինչպիսին այսօր է, կյանքը ցույց տվեց, որ այդ խնդիրները հնարավոր չէ լուծել: Այսօր ողջ ժողովրդի և ընդդիմության առջև կա մի խնդիր` կառուցել նոր ընդդիմություն: Նոր չի նշանակում՝ լրիվ նոր մարդկանցից: Թե ինչ բեկորներ հնից կմնան կամ նորերը կառաջանան, կյանքը ցույց կտա: Կհաջողվի դա, թե ոչ, դժվարանում եմ ասել, բայց խնդիրը դա է, պետք է առողջացման պրոցես գնա ընդդիմության ներսում: Համենայն դեպս, հիվանդությունը դրա մեջ է, հետևաբար բուժումն էլ պետք է այդտեղ փնտրել:

– Այս ընտրություններում կարծես թե պետք է բացառվեր իշխանությունների կողմից իրականացվող ընտրակեղծիքը, քանի որ ակնհայտ է, որ Սերժ Սարգսյանը չունի հավասար մրցակից: Այնուամենայնիվ, լուրեր են պտտվում որոշակի մեխանիզմներով ընտրողների վրա ազդելու մասին: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այդ երևույթը:

– Եթե նույնիսկ այդպիսի բան կա, այս ընտրությունների մեջ դա չէ որոշիչը, բնորոշը:  Կարծում եմ` իներցիոն մտածողություն կա թիմի որոշ անդամների շրջանում. ինչպես արել են միշտ, անում են նաև այն ժամանակ, երբ դրա անհրաժեշտությունը չկա:

– Հաջորդ նախագահական ընտրություններում իշխանությունը կփոխվի՞:

– Պարզ է, որ Սերժ Սարգսյանը չի լինելու: Հարցն այն է, թե այդ թեկնածուն Հանրապետական կուսակցությունի՞ց է լինելու է, թե՞ ոչ: Նախապես չենք կարող ասել, բայց ես դա քիչ հավանական եմ համարում: Պիտի իշխանությունն այս հինգ տարում այնքան լավը լինի, որ բնական ձևով իր միջից առաջ գա նոր նախագահ: Հակառակ դեպքում դա կլինի ընդդիմությունից, բայց նորից եմ կրկնում, միայն այն ժամանակ, երբ ընդդիմությունն առողջանա և վստահություն ներշնչի, որ իր թիմով կարող է օգտակար լինել երկրին:

– Հնչում են բազմաթիվ նախընտրական խոստումներ, սակայն որոշ մասը  հետագայում մոռացվում է: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում խոստումները չիրագործելու դեպքում նախագահին պատասխանատվության ենթարկելու գաղափարին:

– Դա ցավոտ հարց է ոչ միայն Հայաստանի, այլև շատ դեմոկրատական պետությունների համար: Հայաստանում դա բավականին սուր է դրված: 2003 թ. նախագահական ընտրություններում, երբ ես թեկնածու էի ԱԺՄ-ի կողմից, մեր ներկայացրած ծրագրում կար հետևյալ կետը. ընտրված նախագահը պետք է մեկ-երկու ամսվա ընթացքում իր նախընտրական խոստումները ձևակերպի թվերով, հանրությանը ներկայացնի, թե խոստումներն ինչ հերթականությամբ, ինչ տոկոսով, ինչ ժամկետներով է իրագործելու: Եթե երկու տարի անց իր ասած թվերի և իրականության միջև տարբերությունը չափազանց մեծ լինի, առանց օբյեկտիվ պատճառաբանության, վստահության հանրաքվեի հարց պետք է բարձրացվի: Դա միգուցե անիրական է հնչում, բայց կարող է դառնալ իրականություն, եթե ամրագրվի օրենքով:

– Սերժ Սարգսյանն իր նախընտրական ելույթներում հաճախ է խոսում արդարադատության համակարգը բարեփոխելու և երկրում արդարություն հաստատելու անհրաժեշտության մասին: Ձեր կարծիքով` դա իրագործելու համար այսօր բավարար հիմքեր կա՞ն:

– Նախ և առաջ դա անհրաժեշտություն է Հայաստանի համար: Եթե ես լինեի նախագահ, կհամարեի, որ դա իմ առջև դրված ամենադժվար հարցն է, որովհետև որոշ համակարգերում մի քանի պաշտոնյայի, մի քանի օրենք փոխելով՝ կարելի է վիճակն էապես փոխել, բայց դատական համակարգը շատ ավելի իներցիոն է, կոնսերվատիվ է: Ես կարծում եմ` իր նախագահության շրջանում որքան էլ Սերժ Սարգսյանը ջանքեր թափի այդ ուղղությամբ, միևնույն է, հաջորդ նախագահը դեռ շատ անելիքներ կունենա, և այդ գործընթացը կտևի դեռ տասը-քսան տարի: Բայց եթե ուզում ենք իրավական, ժողովրդավարական պետություն ունենալ, հիմքերի հիմքը դա է:

– Լևոն Տեր–Պետրոսյանն այս ընտրություններին չմասնակցելը պատճառաբանեց տարիքով: Դա բավարա՞ր պատճառ է հրաժարվելու պայքարից, և ո՞րն էր իրական պատճառը:

– Նախ և առաջ, ես ինձ թույլ չեմ տա իրական պատճառները քննարկել, մարդն ինչպես ասել է, այդպես էլ պետք է ընդունել: Ինչ վերաբերում է տարիքին, թե դա խոչընդոտ կարող է լինել ինչ-որ բանի համար, տարբեր մարդիկ իրենց համար տարբեր ժամկետներ են դնում, դա իրենց խնդիրն է: Բայց մենք գիտենք բազմաթիվ երկրների օրինակներ, երբ 70-նն անց լավ նախագահներ են եղել:

– Այսօր շատ թեկնածուներ նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ հիշում են անցյալը՝ ինչ–ինչ բարեփոխումներ վերագրելով իրենց, իսկ երիտասարդ սերնդի ներկայացուցիչներից շատերը քիչ բան են հիշում անցյալից՝ չտարբերելով կեղծիքն ու իրականությունը: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

– Այո, այստեղ իսկապես կա պրոբլեմ: Անգամ ոչ հեռու անցյալն է խեղաթյուրվում, ինչը շատերին խաբելու և իրադարձություններն իրենց օգտին ներկայացնելու հնարավորություն է տալիս: Անցյալի մասին խոսում են, շատ բան վերագրում իրենց, բայց մոռանում են այն հանցավոր թերությունները, որոնց պատճառով իրենց դեմ կատաղի ընդդիմություն էր առաջանում: Ընտրությունների ժամանակ այս ամենի մասին խոսել չեմ ցանկանում: Թող ամեն թեկնածու ինքը որոշի բարոյականության իր սահմանները:

– Ի՞նչ է փոխվել 1996 թ. նախագահական ընտրություններից հետո, և ի՞նչը չի փոխվել:   

– Շատ բան փոխվել է, շատ բան էլ, իհարկե, մնացել է նույնը: 1996-ը նոր իշխանությունների համար փորձաքար էր: Ժողովրդի մեջ մեծ վստահություն կար, որ ինքն է որոշում երկրի ապագան: Դա չստացվեց, հիմա ունենք նոր ժողովուրդ, որն անգամ այն դեպքերում, երբ շատ բան իրենից է կախված, չի հավատում, որ իր ձայնը որոշիչ կլինի: 1996-ի ամենամեծ չարիքը, որ մտավ մեր հասարակության մեջ, դա է: Խոսքի ազատության առումով, օրինակ, իրավիճակն այսօր անհամեմատելի է: Մենք իսկապես շատ առաջ ենք գնացել այդ հարցում, առանց որի նորմալ ընտրությունների մասին խոսելն ավելորդ է:

– Այս ընտրություններից հետո Հայաստանում  ի՞նչ դրական տեղաշարժեր եք ակնկալում:

– Դրական կլինի ընդդիմության ձևավորումը, որի մեջ գերիշխողը կլինի ամենօրյա պայքարը որոշակի հարցերի լուծման համար, ոչ թե վերջում կմնա իշխանության համար պայքար պայքար մինչև վերջը: Հուսով եմ՝  կփոխվի նաև այն մտածելակերպը, թե ով իշխանության մեջ է, սատանա է, ով իշխանությանը դեմ է, հրեշտակ է, և նոր չափանիշներ կառաջանան ընդդիմության ներսում: Իսկ ընդդիմության զարգացումը կնպաստի նաև հասարակության զարգացմանը, որը մեծ նշանակություն ունի Հայաստանի համար: Կուզենամ, որ իշխանությունն ավելի համարձակ պայքարի չարիքի դեմ, քան նախորդ ժամանակահատվածում, և հույս ունեմ, որ այդպես կլինի, վստահելով անձերին: Ցավոք, համենայն դեպս, ընդդիմության կողմից, չեմ տեսնում այն ուժը, որը զսպող կլինի իշխանությանը, ուստի այս ընտրություններից հետո այդ զսպող ուժի դերը պետք է վերցնեն հասարակական կառույցները, մինչև նորմալ ընդդիմություն ձևավորվի և այդ պայքարը մղվի համատեղ ուժերով:

– ԱԺՄ–ն կվերադառնա՞ ակտիվ քաղաքականություն:

– Պարտադիր: Այս ընտրություններից հետո ԱԺՄ-ի այն կորիզը, որը տասնյակ տարիներ պայքարել է երկրի ապագայի համար, կմտնի ակտիվ քաղաքականություն: Այն խնդիրը, որն այսօր կանգնած է մեր պետության առջև, լուրջ ընդդիմություն ունենալն է: Բնական է, որ ԱԺՄ-ն կփորձի առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններում մտնել խորհրդարան: Դա պայմանավորված է նրանով, որ Հայաստանի առջև դեռ խնդիրներ կան ծառացած: Եթե ամեն ինչ նորմալ լիներ, ապա դրդապատճառ չէր լինի մտնել այդ ծանր և անշնորհակալ բեռան տակ: