«Ամերիկյան բանտերում դատապարտյալներն ավելի լավ են ապրում, քան արվեստագետները՝ Հայաստանում». քանդակագործ (ֆոտոսրահ)

Անվանի քանդակագործ Գետիկ Բաղդասարյանի արվեստանոցում ցուրտ էր, սակայն մթնոլորտն աստիճանաբար տաքացավ, երբ շուրջս տեսա Նարեկացուն, Սարյանին, Չարենցին, Սահյանին, Բակունցին, Վազգեն Առաջինին, Առնո Բաբաջանյանին, Հրանտ Մաթևոսյանին և էլի շատ մեծերի…

Բրոնզաձույլ, մետաղական, քարե քանդակներն իսկական թանգարանային միջավայր էին ստեղծել, որտեղ որոշ ժամանակ մնալուց հետո դժվարությամբ էիր ուզում հեռանալ:

Այդ պահին քանդակագործը մեծ հայագետ Ռաֆայել Իշխանյանի կիսանդրին էր պատրաստում՝ կավե հիմքի վրա: Կավը գրեթե պատրաստ էր, քիչ բան էր մնացել անելու, որպեսզի Իշխանյանի բարի ու ազնիվ հայացքն ամբողջական տեսք ստանար: Կավի վրա աշխատանքն ավարտելուց հետո արվեստագետը նույնը պետք է ստանա նաև գիպսով, ապա ամփոփի բազալտե քարի վրա: Կիսանդրին տեղադրվելու է Երևանի Ռաֆայել Իշխանյանի անվան թիվ 153 դպրոցի մուտքի մոտ:

Արվեստանոցի մի հատվածում ուշադրությունս գրավում է մի յուրօրինակ քանդակ՝ պատրաստված մետաղաձողերով: «Սարյա՞նն է»,- հարցնում եմ: «Այո, Սարյանն է, 80-ականներին եմ պատրաստել՝ մրցույթի մասնակցելու նպատակով, բայց, ցավոք, որևէ մրցանակի չարժանացավ,- պատմում է նա,- քննադատեցին՝ ասելով, թե երեխաները կվախենան, ոնց որ կախարդ լինի: Բայց ես հենց կախարդի կերպար էլ ցանկացել էի ստանալ՝ գույների կախարդի, որի ձեռքի վրձինն էլ հրաշքներ գործող կախարդական փայտիկն էր: Ինչ վերաբերում է իմ նոր տեխնոլոգիային՝ մետաղալարերին, դա էլ քննադատվեց. մակարոններ անվանեցին…»:

Չնայած քննադատություններին՝  աշխատանքը մեծ արձագանք է ստանում մամուլի կողմից, դրա մասին գրում են միութենական թերթերը:

Մետաղական կտորներով աշխատելու ոճը նորարարություն էր նրա կողմից, որն այսօր շատ արվեստագետներ են կիրառում: Տպավորիչ են նաև քանդակագործի մետաղի և քարի համադրությամբ քանդակները: Մի շարք կա, որում արվեստագետը բազմաթիվ կերպարներ է ստեղծել լճի կամ գետի ընդամենը երկու քարի համադրությամբ: Այդպիսի մի քանդակ էլ Հրանտ Մաթևոսյանի կերպարանքով է: Ձեռքի ափի մեջ տեղավորվող աշխատանքը երկու քարի յուրօրինակ միաձուլում է. իսկապես Մաթևոսյանն է… «Մի ցուցահանդեսի ժամանակ այդ գործն էլ էի ցուցադրել, երբ ներս եկավ ինքը՝ Մաթևոսյանը,- հիշում է Գետիկ Բաղդասարյանը,- ցույց տվեցի, ասացի՝ սա Դուք եք: Նայեց ինձ, մատը տնկեց, թողեց-գնաց: Հաջորդ օրը, երբ եկա ցուցասրահ, տեսա՝ ինքն էլ է այնտեղ: Մոտեցավ ինձ, նայեց այդ աշխատանքին, ասաց՝ գիտե՞ս, բայց լավն է…»:

Գետիկ Բաղասարյանի արվեստանոցի բակում հոգևորականի կերպարանքով մի հսկայական մետաղական արձան էր կանգնած՝ մոտ հինգ մետր բարձրությամբ: Ասում է, որ դրա վրա գրեթե մեկ տարի աշխատել է և մոտ երկու տոննա մետաղ ծախսել. «Երևի ես ախմախ եմ, որ հինգմետրանոց մետաղական քանդակ եմ պատրաստել»,- ասում է նա՝ բացատրելով, որ այսօր քանդակագործությունն աստիճանաբար փոքրանում է, գրպանի քանդակների հասնում, քանի որ մեծ գործերը ծախսատար են, իսկ գնող կամ պատվիրող չկա:

Բարեբախտաբար, այս արձանը Երևանի քաղաքապետարանում շատ են հավանել և խոստացել են այն գնել ու տեղադրել Երևանի Սուրբ Հովհաննես եկեղեցու բակի բարձրադիր հատվածում:

Հավանաբար շատերն են տեսել Զանգեզուրի դարպասները: 1987 թվականին կառուցված հուշարձանի ճարտարապետն Արեգ Իսրայելյանն է, քանդակագործը՝ Գետիկ Բաղասարյանը: Քանդակներից մեկն արծիվ է՝ իր բնով: «Հետաքրքիր բան էր տեղի ունեցել,- պատմում է նա,- այդ բնի մեջ արծիվն իսկապես բույն էր դրել ու ձագ հանել: Ցավոք, արծվին կրակել, սպանել էին: Գնդակների տեղերը մինչ հիմա կան քանդակի վրա»:

ՀՀ Պետական և Նախագահի մրցանակների դափնեկիր, վաստակավոր արվեստագետի կոչում ստացած քանդակագործը (ի դեպ, երբ նրան հարցրի, թե ինչ կոչումներ ունի, դժվարությամբ հիշեց), որը ժամանակին հանդես է եկել ցուցահանդեսներով Հայաստանում և արտերկրում, վերջին անգամ 90-ականներին է անհատական ցուցահանդես կազմակերպել: «Մեծ ծախսերի հետ է կապված,- ասում է նա:- Բացի այդ, անիմաստ է, եթե միայն քեզ համար ես անում, և գնահատող քիչ կա»:

Ասում է, որ մեկ տարի որևէ գործ չէր ունեցել, վերջին պետական պատվերը մրցույթով ստացել է 2007-ին՝ Ներսես Աշտարակեցու քանդակը, որն այժմ գտնվում է Աշտարակ քաղաքում, և որի համար ՀՀ նախագահի մրցանակ է ստացել: «Գործ չենք ունեցել, բայց ֆոկուսնիկ ենք երևի, որ ապրել ենք,- կատակում է արվեստագետը, ապա խնդրին առավել լուրջ երանգ տալիս,- ո՞նց կարելի է այս պայմաններում ապրել: Երևի ամերիկյան բանտերում դատապարտվածներն ավելի լավ են ապրում, քան արվեստագետները՝ Հայաստանում»:

Ուզած թե չուզած՝ հիշում է խորհրդային տարիները, երբ ստեղծագործական միություններն իսկապես գործում էին, պետպատվերներ էին կատարում: «Իսկ այսօր պետական պատվերներ գրեթե չկան, ստեղծագործական միությունները դարձել են գարեջուր խմողների, շուն պահողների և այլ միությունների պես բաներ: Ուսանողները քանդակի բաժինն ավարտում են, հետո չգիտեն՝ ինչ անեն. ո՛չ արվեստանոց կա, ո՛չ գործ: Մենք քանդակագործությամբ մրցունակ ենք, բայց եթե ծառը չես ջրում, չորանում է, պտուղ չի տալիս կամ փոքր պտուղ է տալիս»:

Քանդակագործը, որ նաև Գեղարվեստի ակադեմիայի քանդակագործության բաժնի ղեկավարն է, ասում է, որ այս տարի աննախադեպ քիչ թվով դիմորդներ են ունեցել: Եթե նախկինում 8-9 տեղի համար պայքարում էր 35-40 դիմորդ, այս տարի ընդամենը 7 հոգի է դիմել, 7-ին էլ ընդունել են… «Տեղը փակվելու խնդիր կա, բան կա»,-բացատրում է նա:

Հայաստանում ապրող, ստեղծագործող և չհեռացող բոլոր արվեստագետներին Գետիկ Բաղդասարյանը հերոսի կոչում կտար. «Ցավոք, որոշ արվեստագետներ գնում են արտերկիր, հանձնվում, հետո մեկ էլ լսում ես` Հայաստանում նրանց մրցանակներ են տալիս: Եթե ոչ մի բան չեն արել էս երկրի համար, թողել, փախել են, ինչի՞ եք մրցանակ տալիս»:

Հետաքրքիր է անվանի քանդակագործի կարծիքը մայրաքաղաքում տեղադրված հայ մեծերի արձանաշարքի վերաբերյալ. «Ակադեմիայում ամեն ինչ անում ենք ուսանողներին բարձր չափանիշներով կրթելու, նրանց արվեստի բարձունքներին հասցնելու համար, հանկարծ մի օր նստարանի վրա ցածրաճաշակ Չարենց է հայտնվում: Խնդրեմ, արե՛ք, բայց բարձր որակով արեք»:

Հիացած չէ նաև Կասկադի տարածքում տեղադրված արտասահմանյան քանդակներով. «Մեկ ա, ինձ համար լուրջ քանդակը Թամանյանն է, ես կարող եմ կռիվ տալ, պայքարել դրա համար: Եվ ընդհանրապես մեր շատ քանդակներ համաշխարհային մակարդակի քանդակներ են, թող նախ դրանք գնահատեն, հետո օտարներինը…»:

12►