Որ առողջ տրոփի մեր սիրտը մի բուռ

Այսօր աշխարհում և մեր երկրում  էլ մարդկության կյանքին սպառնացող հիվանդությունների առաջին շարքում են սրտամկանի ինֆարկտը, սրտի իշեմիկ հիվանդությունները, սրտի արատները: Այս հարցերի շուրջն է «Անկախի» զրույցը «Քանկոր» սրտանոթային կլինիկայի գլխավոր տնօրեն, բժիշկ– սրտաբան Շահեն Խաչատրյանի հետ:

– Տարիներ շարունակ Հայաստանում սրտաբանության բնագավառում հնչում էին Հրայր Հովակիմյանի և Ձեր անունները, ինչո՞վ է դա պայմանավորված, չունե՞նք այլ հեղինակավոր սրտաբաններ:

– Այդ տեղեկություններն արդեն հնացած են: 90-ականներին, երբ սկսվեց  այս  գործը, Հրայր Հովհակիմյանի և իմ անունը, իրոք, ավելի շատ էին տալիս, և դա արդարացված էր, որովհետև Հայաստանում մի օազիս էր ստեղծվել` մի փոքր խումբ Նորք-Մարաշում, որը կատարում էր ռեալ գործողություններ` աշխարհի զարգացած երկրների սրտաբանական ծառայություններից ոչնչով չտարբերվող: 90-ականներին սկսված այդ գործընթացն իր պտուղները տվեց. ոչ միայն մարդկային կյանքեր փրկվեցին, այլև աճեց այդ ոլորտում մասնագիտացող բժիշկների պատրաստված սերունդ, շատերին ես և Հրայր Հովհակիմյանը ուսուցանեցինք, հետագայում նրանք կատարելագործվեցին արտասահմանում, անցան վերապատրաստման դասընթացներ: Եվ այսօր իմ և Հրայրի անուններն ավելի շատ հիշում են իներցիայով, դա չի նշանակում, թե մենք սկսել ենք վատ աշխատել, պարզապես ժողովրդի ընտրության հնարավորությունն է մեծացել բժիշկների առումով, շատ հիվանդանոցներ կան, որոնք այդ կարգի վիրահատություններ են կատարում:

– Պարո՛ն, Խաչատրյան, ե՞րբ է հիմնադրվել Նորք–Մարաշի սրտաբանության ինստիտուտը, և ինչո՞ւ եք Դուք առանձնացել:

– Մենք բոլորս սերում ենք լուսահիշատակ Ալեքսանդր Միքայելյանի  Համամիութենական վիրաբուժության ինստիտուտի Երևանի մասնաճյուղից. հիմա կոչվում է Միքայելյանի անվամբ: Սրտաբանության մեջ սկսել ենք խորանալ և հմտանալ հենց այդ հիվանդանոցում, որը Խորհրդային Միության առաջատար կլինիկաներից էր: Հրայր Հովհակիմյանի և մի շարք բժիշկների հետ 1993-ին հիմնադրեցինք Նորք-Մարաշի սրտաբանական կենտրոնը, հետագայում ես հիմնեցի Զեյթունի սրտանոթային բժշկական կենտրոնը, 7-8 ամիս առաջ առանձնացա և հիմնեցի «Քանկոր» սրտաբանական կենտրոնը:

– Լուրեր էին շրջում, թե Դուք Նորք–Մարաշի կենտրոնից առանձնացել եք ինչ–ինչ տարաձայնությունների պատճառով:

– Ոչ, երբեք, ես այս հարցին տարբեր առիթներով մի քանի անգամ պատասխանել եմ: Չեն եղել տարաձայնություններ, այդ խոսակցություններն ինձ էլ էին հասնում. դրանք իրականության հետ ոչ մի կապ չունեն: Պարզապես որոշեցի իմը ստեղծել` չժխտելով, չմոռանալով հինը: Սա միանգամայն առողջ, նորմալ գաղափար է:

Բժիշկների միջև տարաձայնություններ կարող են լինել միայն մասնագիտական հարցերում, մենք բժիշկ ենք, հիվանդի ենք բուժում, պաշտոնյաներ չենք, պաշտոններ չենք զբաղեցնում:   Պարզապես կենտրոնը գերհագեցած էր, այնտեղ հավաքված էր հանրապետության հիմնական սրտաբանական միտքը, ի վերջո, մարդ կարող է մի բան էլ ինքը ստեղծել: Ես երբեք չեմ ասի, որ իմ կենտրոնն ավելի լավն է կամ Նորք-Մարաշի հակապատկերն է: Նորք-Մարաշն այն բջիջն է, որտեղից նոր բջիջներ են ծնվել: Կան որոշ տարբերություններ Նորք-Մարաշի և իմ կլինիկայի միջև, բայց դրանք բուժման հարցերին չեն վերաբերում, այլ` տեխնիկական, ընդհանուր կազմակերպչական: Այնպես որ մենք բարեկամ կլինիկաներ ենք:

– Գեղեցիկ, մաքուր, հաճելի մթնոլորտ է Ձեր կլինիկայում:

– Այն ինչ տեսնում եք մեր կլինիկայում, ձև չէ, այլ` բովանդակություն: Հիվանդի համար պետք է կենսական նորմալ պայմաններ ստեղծել, հարգել մարդուն. նա վճարովի կլինիկա է եկել, վճարում է, և բացի դրանից, հիվանդի բուժման, տրամադրության համար շատ կարևոր նախապայման է միջավայրի մաքրությունը, մթնոլոլորտը: Մարդն այստեղ բուժվում է, ապրում է, ինչո՞ւ պիտի նորմալ կենսական պայմաններ չլինեն:

 – Տարեկան կտրվածքով ինչքա՞ն հիվանդ եք ընդունում:

– Կլինիկան մեծ է և տարբեր գործունեություն է ծավալում. ունենք պոլիկլինիկական ծառայություն, որը բավական ծանրաբեռնված է. ամսական 500-600 հիվանդի ենք սպասարկում: Ունենք ստացիոնար ծառայություն, որտեղ բուժում ենք սրտանոթային համակարգի հիվանդություններ` ստենոկարդիա, փականային հիվանդություններ և այլն: Սրանք այն հիվանդություններն են, որոնք ենթակա են վիրահատության, ստենտավորման, նրանց թիվը տարեկան 500-600-ի է հասնում: Միքայելյանի անվան հիվանդանոցում աշխատելիս տարեկան 20-25 վիրահատություն էինք անում: Մեր կլինիկան Հայաստանի համար կարելի է համարել շատ ծանրաբեռնված:

– Բուժանձնակազմն ովքե՞ր են համալրում:

– Բուժանձնակազմը 130 հոգի է: Կան և՛ կոլեգաներ, և՛ իմ ուսանողներից են աշխատում: Պատահական ոչ ոքի որպես բուժքույր չենք վերցնում. միջին բուժանձնակազմը համալրող որևէ մեկը պարտադիր պետք է 3-6 ամիս սովորի մեր կլինիկայում, քննություններ հանձնի և ստանա աշխատանքի անցնելու հնարավորություն: Բոլորս էլ մեկս մյուսից սովորելու բան ունենք:

– Դրսից հրավիրված մասնագետներ ունե՞ք:

– Ինչո՞ւ, Վիեննայի բժիշկն ավելի՞ն է անում, քան մենք… 90-ականներին դա կարելի էր անել, իսկ հիմա ընդամենը համագործակցում ենք, լավ հարաբերություններ ունենք արտերկրի սրտաբանների հետ, մեր բժիշկները պարտադիր մասնակցում են համաշխարհային բոլոր համաժողովներին: Ունենում ենք միասին աշխատելու հաճելի, օգտակար պահեր:

– Տարածված է այն մտայնությունը, որ Հայաստանում սրտի  իշեմիկ հիվանդությունները շատացել են:

– Ես պիտի հստակ ցուցանիշներ ունենամ, որպեսզի Ձեր հարցին ճիշտ պատասխան տամ. եթե օգտվեմ արտասահմանյան երկրների վիճակագրությունից ,պիտի ասեմ`  չէ, չկա այդ հիվանդության երիտասարդացում, բայց  Հայաստանի պարագայում անընդհատ նշում են երիտասարդացում բառը. դրա մեջ կան թե՛ օբյեկտիվ, թե՛ սուբյեկտիվ պատճառներ: 70-80-ական թվականներին չկային ախտորոշիչ մեծ հնարավորություններ, դա համարվում էր մահացու, չբուժվող հիվանդություն, իսկ հիմա կա բուժում, կա վիրահատություն. մեր հնարավորությունները, բուժման, ախտորոշիչ մեթոդները մեծացել են, մեծացել է ժողովրդի հավատը: Երիտասարդացումը` այդ իմաստով, շատ սուբյեկտիվ կհնչի:

– Սրտի իշեմիկ հիվանդություններով տառապող մարդիկ գերադասում են տարիներ շարունակ այդպես ապրե՞լ, թե՞ օր առաջ շտապում են դիմել բժշկի:

– Ամենացավոտ, ծանր հարցը տվեցիք:  Բանն այն է, որ մեր վիրահատությունները շատ թանկ են, և դա պայմանավորված չէ բժշկի ագահությամբ. դրանք նյութական հսկայական ծախսեր են պահանջում, այդ բուժման նյութերը հիմնականում արտադրվում են արտասահմանում: Մենք օգտվում ենք նույն շուկայից, ինչ փարիզցի կամ լոնդոնցի բժիշկը, և ավելի թանկ արժեքով ենք ներկրում: Այդ նյութերով փարիզցի բժիշկը վիրահատում է 30.000 եվրոյով, նույն շուկայից մենք ենք օգտվում և վիրահատում ենք 3000 դոլարով: Որպեսզի բուժում անենք, պիտի մինիմալը վերցնենք: Մեր բուժումները համարյա մոտենում են ինքնարժեքին: Այդ պահանջվող գումարները մենք չունենք. չունենք վճարման աղբյուրներ, պետությունը չի կարող իր ժողովրդի համար վճարել այդ թանկ վիրահատությունների գումարը: Ուստի դա մնում է վայրենի վճարովի ծառայություն: Մարդը կարող է 10.000, 20.000 վճարել ինչ-ինչ հետազոտությունների համար, բայց երբ ինֆարկտ է ստանում և ծայրահեղ վիճակում գիշերով բերում են հիվանդանոց, այդ պահին որտեղի՞ց ճարի 5000 դոլար: Պարադոքս է ստացվում. մենք վիրահատում ենք հիմնականում վճարունակ մարդկանց, իսկ չունեցողները հիվանդանոց չեն էլ գնում:

– Սրտի վիրաահատության նվազագույն վճարը որքա՞ն է:

– Սկսվում է մոտավորապես 5000-6000 դոլարից: Ստենտավորումը և վիրահատությունները համարյա նույն ծախսն են պահանջում:

– Իսկ նախնական ստուգումնե՞րը…

– Չնչին գումարներ են:

– Զոնդավորո՞ւմը…

– Դա լուրջ, նպատակային ստուգում է այն հիվանդի համար, որին նախապատրաստում են վիրաբուժական գործողության: Զոնդավորումը բուժման միջոց  չէ: Այն մարդը, որը գալիս է զոնդավորման, պատրաստ է և՛ ֆիզիկապես, և՛ նյութապես: Իսկ այն հետազոտությունները, որոնց միջոցով կարող ենք հիվանդների մոտ նախնական ախտորոշում անել և սկսել դեղորայքային, կոնսերվատիվ բուժումներ, այնքան էլ թանկ չեն` 40-50 ԱՄՆ դոլարին համարժեք:

– Ունեցե՞լ եք դեպքեր, երբ կատարել եք անվճար վիրահատություններ:

– Իհարկե: Մարդուն մահամերձ բերում են, և գումար չունի… Բնականաբար, վիրահատում ենք: Տարվա մեջ 15-20 այդպիսի դեպք ենք ունենում: Անցյալ տարի 87 մլն դրամ պակասորդով ենք փակել:

– Ավելի շատ  ի՞նչ տարիքի մարդիկ  են դիմում:

– 50-60 տարեկան կանայք, 60-70 տարեկան տղամարդիկ:

– Շատ ծեր մարդկանց վիրահատո՞ւմ եք:

– Տարիքը մեզ համար խնդիր չէ. ունեցել ենք 80-ից բարձր տարիքում վիրահատվող հիվանդներ: Տարիքն ավելի շատ սոցիալական հարթության վրա է դիտվում,  այն էլ` նրանց հարազատների կողմից: Հայերի մեջ մտայնություն կա` դե տարիքն ապրած մարդ է, կդիմանա՞,  իմաստ  ունի՞ այդքան ծախս անել…

– Ասում են` շատ ծխող մարդիկ ավելի շատ են հակված սրտանոթային հիվանդությունների:

– Իհարկե, խմելու, շատ շատ ծխելու պարագայում մարդն ավելի շատ է հակված. ոչ թե  ծխախոտն ու խմիչքն են առաջացնում այդ հիվանդությունը, այլ այն օրգանը, որը հիվանդ է, ծխելու և խմելու դեպքում ավելի շատ է հիվանդանում, և կա նաև ժառանգականության գործոնը: Նպաստում են նաև սոցիալական վատ պայմանները. նյութական պայմաններ չունեցողը ուտում է անորակ սնունդ, չի կարողանում հաճախել մարզադահլիճ, անորակ խմիչք է խմում և ավելի շատ է խմում, ցուրտ պայմաններում է քնում… Այս ամենը նպաստում է այդ հիվանդության զարգացմանը:

– Վերջերս «Շանթի» լրագրողներից մեկի` Մանվել Քեշիշյանի հոր մահվան հետ կապված` Ձեր կլինիկայի հեղինակության շուրջ տարաբնույթ լուրեր տարածվեցին: Կմանրամասնե՞ք այդ սկանդալային պատմությունը:

– Բժշկական իմաստով բացարձակ ճիշտ կատարված գործողություն էր, ուղղակի, ըստ երևույթին, որոշ մարդկանց պետք էր իմ 30 տարվա կենսագրության, աշխատանքային գործունեության վրա ցեխ շպրտել: Չի կարելի հազարավոր մարդկանց կյանքի վերադարձրած, «սիրտ նվիրած» բժշկին անվանարկել: Չեմ թաքցնի, ինքս էի հասել ինֆարկտային վիճակի: Ինձ բացարձակ հնարավորություն չընձեռեցին եթերից խոսելու,պարզաբանումներ տալու: Այսպիսի դեպք ես չեմ ունեցել իմ կյանքում և չհասկացա, թե ինչու սա արվեց… Ավելի ճիշտ` ենթատեքստով շատ էլ հասկանալի էր:

– Ի՟նչ կասեք սրտի մասին:

– Սիրտը հավերժ շարժիչի օրինակ է, կատարյալ մի մեխանիզմ, որի անալոգը մարդկությունը երբևէ չի կարողացել ստեղծել: Կատարելության կատարելություն` ահա, թե ինչ է այդ շատ պարզ և միաժամանակ բարդ մեխանիզմը:

– Ի՞նչ պիտի անի մարդը, որ առողջ բաբախի իր սիրտը:

– Ֆիզիկապես շատ ակտիվ կյանք վարի, խուսափի անչափ առատ ուտելիքներից, հարմարավետ, փափուկ կյանքից, շատ քայլի: Ապականված բնության մեջ ենք ապրում, հաճախ` մղձավանջի, սթրեսային վիճակների:  Եվ այս պարագայում դժվար է մարդուն առողջ ապրելակերպի խրատներ տալ… Տեսեք, ես 24 ժամ աշխատում եմ, որպեսզի ճիշտ ապրեմ, պիտի գնամ տուն, անջատեմ հեռախոսը, գործից հետո ոչ մեկի հետ չզրուցեմ գործիս մասին, չապրեմ հիվանդների ապրումներով… Չի՛ լինի, ես ինքս եմ ընտրել իմ ճանապարհը, իմ ապրելակերպը:

– Իրո՞ք ծանր  է Հիպոկրատի գլխարկը:

– Շատ:

Զրուցեց  Կարինե  Ավագյանը