Վարչապետը պատասխանել է ԱՊՀ, Բալթյան երկրների և Վրաստանի գլխավոր խմբագիրների ակումբի անդամների հարցերին

Շուրջ 2 ժամ տևած հանդիպման ընթացքում վարչապետը պատասխանել է հետխորհրդային տարածքի ԶԼՄ-ների ղեկավարների` գրեթե բոլոր ոլորտներին վերաբերող հարցերին` անձնականից սկսած տնտեսությունով, արտաքին և ներքին քաղաքականությունով և նույնիսկ` ֆուտբոլով վերջացրած:

Առաջին հարցադրումը հնչել էր Տիգրան Սարգսյանի տոհմի և Հայոց ցեղասպանության առնչությունների վերաբերյալ. Երևան ժամանած հյուրերը նախօրեին եղել էին Ծիծեռնակաբերդում, շատ հուզված և տպավորված էին, և չէին կարող չհնչեցնել այդ հարցը.

ԿԱՐՈՏ ԱՌ ԷՐԶՐՈՒՄ

-Իմ տոհմը Արևմտյան Հայաստանի Էրզրում քաղաքից է: Ե՛վ հայրական, և՛ մայրական կողմից իմ պապերը այդտեղից էին, նրանք վերապրել էին այդ արհավիրքը: 1915 թվականին նրանք հրաշքով փրկվեցին, և հայրս ու մայրս իրար հանդիպեցին իրենց ծնողների շնորհիվ` պատահականության բերումով:
Էրզրումցի երկու պապերս ընկերներ էին, ցեղասպանությունից հետո նրանցից մեկը հայտնվել էր Ռուսաստանում, մյուսը` Վրաստանում: Հայրս ծնվել է Արմավիրում, մայրս` Ստավրոպոլում: 1927-28 թվականներին նրանք Վրաստանից և Ռուսաստանից տեղափոխվել էին Հայաստան: Եվ մի գեղեցիկ օր իմ երկու պապերը պատահմամբ հանդիպեցին իրար Երևանի շուկայում, ու այնուհետ այլևս մշտապես շփվում էին: Դրա շնորհիվ մայրս ծանոթացավ իր ապագա ամուսնուն: Եվ մեր ընտանիքի կյանքը միշտ ուղեկցվել է Էրզրումի հետ կապված հուշերով: Պապերս ու տատերս մշտապես պատմում էին իրենց ծննդավայր Էրզրումի մասին… Իհարկե, դա սարսափելի պատմություն էր, դա դժվար է պատմել, և ընդհանրապես գրեթե ցանկացած հայ ընտանիք այս կամ այն չափով առնչվել է ցեղասպանության հետ, և դժվար է գտնել ընտանիք, որ այդ ողբերգությանն առնչված չլինի:
Բնականաբար, պապերի և տատերի պատմածը, նրանց ապրումները չէին կարող չփոխանցվել զավակներին և թոռներին: Եվ այդ ազդեցությունը ես զգացել եմ, հատկապես պապիս կողմից, որն ավելի շատ էր շփվում թոռների հետ, քան մշտապես աշխատանքով զբաղված մեր հայրը: Ինչ է հայի ինքնությունը, ինչի համար էին պայքարում հայերը, ինչ էր տեղի ունեցել մեր պատմական հայրենիքի հետ` այդ ամենը մեզ փոխանցվեց շնորհիվ մեր պապի, ով ցեղասպանության ժամանակ կորցրել էր ամբողջ ընտանիքը, իր բոլոր եղբայրներին, ազգականներին… Նա ընտանիքում ամենակրտսերն էր, և հրաշքով էր փրկվել:
Ցեղասպանության ճանաչման հարցը, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խնդիրը` դրանք բոլորը մեկ միասնական շղթայի օղակներ են… Մեր ստացած ծանր ժառանգությունը, աշխարհի` մեր մշակութաբանական ընկալումը, այդ ծանր ժամանակների մասին հուշերը դժվարացնում են մեր ճանապարհը: Իսկ դրա հաղթահարման ձևն այն է, որ և՛ աշխարհը, և՛ մեղավորները պետք է ճանաչեն ցեղասպանությունը, և մեղավորները առնվազն պետք է զղջան, պատասխան տան…

«ՄԵԶ ՎԵՐԱԲԵՐՈՒՄ ԷԻՆ ՈՐՊԵՍ ԾՈՒՅԼԻԿՆԵՐԻ, ԵՍ ՈՐՈՇԵԼ ԷԻ ՀԱԿԱՌԱԿՆ ԱՊԱՑՈՒՑԵԼ»

-Պատմելով Ձեր տոհմի մասին, հիշատակեցիք տարբեր երկրներ, որոնք ժամանակին մտնում էին մեկ մեծ երկրի` ԽՍՀՄ-ի կազմի մեջ: Ի՞նչ դրական բան է մնացել Ձեզ մոտ այդ երբեմնի հզոր, ընդհանուր երկրից:

– Ամենալուսավորը ուսանողական տարիներս են: Ես սովորում էի Լենինգրադում,` Ն. Ա. Վոզնեսենսկու անվան ֆինանսա-տնտեսական ինստիտուտում, այդտեղ ասպիրանտուրա եմ ավարտել, այդտեղ գիտական թեզ եմ պաշտպանել… Երևի թե այդ տարիները իմ կյանքի ամենաերջանիկ տարիներն են: Այդտեղ ես ծանոթացա ապագա կնոջս հետ, մենք ամուսնացանք:

– Այդտեղ եք ծանոթացել Չուբայսի հետ:

– Ես ծանոթ էի ոչ միայն Չուբայսին, ինձ հետ նույն խմբում սովորել է Միլլերը, որը հետո գլխավորեց ձեզ հայտնի ընկերությունը, ինձ հետ սովորում էր Կոխը, որը հետո զբաղվել է սեփականաշնորհումով, Սերգեյ Վասիլևը… Մեր բուհի շրջանավարտները շատ ու շատ երևելի դեմքեր են, շատերը կարևոր պաշտոնների են Ռուսաստանում:

– Իսկ ինչպիսի՞նն էր ուսանող Տիգրան Սարգսյանը: Նա հանրակացարանո՞ւմ էր ապրում, թե՞ սենյակ էր վարձում: Նա խորհրդային հագո՞ւստ էր կրում, թե՞ թանկ գնով ճարում էր «Վրանգլեր» ջինսեր, սնվում էր սև խավիարով բուտերբրոդներո՞վ, թե՞բուհի դիմաց 8 կոպեկով կարկանդակներ էր գնում:

– Հաճելի հարց է, քանզի միշտ հաճելի է հիշել ուսանողական տարիները: Ես սովորում էի 1980-87 թվականներին: Սկզբում սենյակ էի վարձում կոմունալ (ընդհանուր-խմբ.) բնակարանում, քանի որ բուհում հանրակացարանի պրոբլեմ կար: Ոչ բոլոր ուսանողներին էր հաջողվում տեղ ստանալ հանրակացարանում, և երկար տարիներ ապրում էի կոմունալ բնակարանում` Դեկաբրիստների փողոցում, այնուհետ` Վասիլևյան կղզում: Հետո մեզ ընկերներով հաջողվեց մեկ սենյականոց բնակարան վարձել Վասիլևյան կղզում, և երեքով ապրում էինք այնտեղ: Իսկ երբ ասպիրանտուրա ընդունվեցի` ինձ հանրակացարանում տեղ հատկացրին:
Ինչ վերաբերում է սննդին, ապա ճաշարանում 60 կոպեկով կոմպլեքսային ճաշ էին տալիս: Իհարկե, կարկանդակներ էլ էի ուտում:
Սովորելու ընթացքում նաև աշխատում էի: Ուսանողական տարիներին աշխատում էի գլխավոր փոստատանը` որպես բանվոր: Այնուհետ աշխատել եմ հատող բանվոր «Լենինեց» փակ արտադրական միավորումում, այդտեղ ավելի շատ էին վճարում, քան գլխավոր փոստատանը: Այնտեղ ես լավ էի վաստակում` ամսական 140 ռուբլի, մինչդեռ փոստատանը վաստակում էի ընդամենը 90 ռուբլի, և այնտեղ ծանր գիշերային աշխատանք էր:
Սովորում էի գերազանց, քանզի Լենինգրադում ազգականներ չունեի, և ամբողջ ազատ ժամանակս կա՛մ պարապում էի, կա՛մ այցելում թատրոններ և կինո: ԼՖԻ-ում մեր խումբը շատ ուժեղ էր, և մրցակցությունն ահավոր էր: Մեզ վերաբերում էին որպես ծույլիկների, ես որոշել էի հակառակն ապացուցել, և դա ինձ հաջողվեց: Ու ավարտեցի կարմիր դիպլոմով:

ՀԵՆՐԻԽ ՄԽԻԹԱՐՅԱՆԸ ՎԵՐԱԾՆԵՑ ՄԵՐ ՖՈՒՏԲՈԼԸ

-Հենրիխ Մխիթարյանն Ուկրաինայի լավագույն ռմբարկուն է: Հետևո՞ւմ եք արդյոք նրա խաղերին, ընդհանրապես ֆուտբոլի երկրպագո՞ւ եք:

– Նա լավ հայտնի է ոչ միայն Ուկրաինայի ֆուտբոլասերներին, այլև Հայաստանում: Նրա շնորհիվ Հայաստանում ֆուտբոլը երկրորդ շնչառությունն է ստացել: «Արարատ-73»-ից հետո այժմ մեզանում ֆուտբոլի վերածնունդ է, և դրանում Հենրիխ Մխիթարյանի դերն ու մասնակցությունը շատ մեծ է: Նրա տաղանդավոր, գեղեցիկ խաղի շնորհիվ մեր հավաքականը լիովին այլ խաղ ցույց տվեց, համաշխարհային ֆուտբոլում մենք վարկանիշով հասանք 40-րդ տեղ: Դա մեծ հաջողություն է Հայաստանի հավաքականի համար: Երիտասարդությունն էլ ոգևորվեց: Ժամանակին ոչ ոք մարզադաշտ չէր գնում ֆուտբոլի, քանի որ հա պարտվում էինք, իսկ հիմա, երբ ի հայտ եկան տաղանդավոր ֆուտբոլիստներ, ֆուտբոլի հանդեպ հետաքրքրությունը կտրուկ աճեց: Այդ թվում և`«Շախտյոր» թիմի առաջատարի շնորհիվ:

«ԿՈՌՈՒՊՑԻԱՆ, ՕԼԻԳՈՊՈԼԻԱՆԵՐԸ ՆԱԽՈՐԴ 20 ՏԱՐԻՆԵՐԻ ՍԱՆՁԱՐՁԱԿ ԼԻԲԵՐԱԼ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆՆ ԵՆ»

ՀԱՅԱՍՏԱՆ-ՌՈՒՍԱՍՏԱՆ, ՄԱՔՍԱՅԻՆ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆ, ԵՎՐԱՍԻԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆ

-Այս տարի նշում ենք Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 20 տարին: Երբ խոսվում է հայ-ռուսական գործընկերային հարաբերությունների մասին, միշտ առաջին հերթին հիշատակվում է ռազմաքաղաքական բաղադրիչը: Ո՞ր ուղղությունն եք համարում առաջնային, և ինչպիսի՞ն է Հայաստանի վերաբերմունքը ինտեգրացիոն գործընթացներին, մասնավորապես` մաքսային միությանը ու Եվրասիական Միությանը:

– Դուք ճիշտ մատնանշեցիք, որ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները գործընկերային են: Մենք դա անվանում ենք ռազմավարական հարաբերություններ: Ռուսաստանը մեր ռազմավարական գործընկերն է, և մենք շահագրգռված ենք ընդլայնել և խորացնել մեր հարաբերությունները մեր ռազմավարական գործընկերոջ հետ: Նաև բազմիցս հայտարարել ենք, որ շահագրգիռ ենք ինտեգրացիոն գործընթացներով, որ տեղի են ունենում ԱՊՀ և ԵվրԱԶԷս-ի շրջանակներում: Մեր երկրների նախագահների վերջին հանդիպմանը քննարկվել է նաև ավելի սերտ ինտեգրման հարցը, և Վլադիմիր Պուտինը նշեց, որ Հայաստանի պարագայում կա առանձնահատկություն` մաքսային միության հետ ընդհանուր սահմանի բացակայությունը: Իսկ դա նշանակում է, որ մենք պետք է մշակենք համագործակցության առանձնահատուկ մեխանիզմներ ԵվրԱԶԷս-ի հետ: Նախագահների հանձնարարությամբ մենք ձևավորել ենք աշխատանքային խումբ, որը պետք է, հաշվի առնելով այդ առանձնահատկությունը, առաջարկի մեզ գործիքներ այդ ինտեգրացիոն գործընթացների համար:

– Ընդդիմությունը հաճախ մեղադրում է Ձեզ հակառուսական դրսևորումների մեջ: Ու մասնավորապես, երբ սեպտեմբերին ԱԺ-ն վավերացրեց ԱՊՀ երկրների ազատ առևտրի գոտու պայմանագիրը, ընդդիմությունը դեմ էր` պնդելով, որ պայմանագիրրը հակասական է, և ապագայում Հայաստանը լուրջ հակամարտություն կունենա Ռուսաստանի հետ, եթե չմիանա մաքսային միությանը: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք:

– Ընդդիմությունը հենց քննադատելու համար է: Բայց կարծում եմ, որ մեր վարած քաղաքականությունը բաց է, թափանցիկ և ազնիվ: Մեր ռուս գործընկերներն ընդունում են մեր դիրքորոշումը, և Ռուսաստանի հետ մեր ռազմավարական գործընկերությունը բխում է երկկողմանի շահերից: Այդ հարաբերությունները թանկ են մեզ համար, դրանք մենք խորացնելու և զարգացնելու ենք: Մեր գործողություններն ապացուցում են, որ այդ քննադատությունն անհիմն է:

– Ինչպե՞ս եք գնահատում ԱՊՀ երկրների առաջնորդների ակտիվությունը` նախկին խորհրդային հանրապետությունների միջև նորմալ, վստահելի հարաբերությունները վերականգնելու ուղղությամբ: Գաղտնիք չէ, որ Վրաստանն ու Ռուսաստանը, Հայաստանն ու Ադրբեջանը իրար հետ հիմնականում հաղորդակցվում են Բրյուսելի միջոցով, ինչը, մեղմ ասած, նորմալ չէ:

– Մենք ուղղակի երկխոսության կողմնակից ենք: Ադրբեջանի հետ մենք ավելի շուտ շփվում ենք Մինսկի, այլ ոչ թե Բրյուսելի միջոցով. ինչպես գիտեք, բանակցային գործընթացը հիմնականում Մինսկի խմբի շրջանակներում է` ՌԴ-ի, Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի համանախագահությամբ: Բայց գիտեք նաև, որ ռուսական կողմի նախաձեռնությամբ կազմակերպվել էին երկկողմ հանդիպումներ, և մեր երկրների առաջնորդների միջև ուղղակի կոնտակտ կա: Իմ անձնական փորձից ելնելով` կարող եմ ասել, որ այդպիսի հանդիպումները շատ օգտակար են. և՛ պետությունների, և՛ կառավարությունների ղեկավարների ուղիղ շփումները թույլ են տալիս ոչ պաշտոնապես քննարկել ոչ միայն կարևորագույն երկկողմանի ու միջազգային հարցեր, այլև ունենալ նորմալ, պարզ մարդկային շփումներ: Դրա շնորհիվ ստեղծվում է փոխվստահության մթնոլորտ, և, երբ իրար ավելի լավ ենք ճանաչում, փոխադարձաբար ավելի կանխատեսելի ենք դառնում, դա թույլ է տալիս շատ հարցեր լուծել ավելի արագ և առանց կանխակալ վերաբերմունքի:
Այդ տեսակետից ԱՊՀ, ԵվրԱզԷս, ՀԱՊԿ ձևաչափերը նպաստում են դիրքորոշումների մերձեցմանը, և դա շատ կարևոր ենք համարում, ամեն կերպ դրան օժանդակում ենք ու նպաստում, միշտ` առանց բացառության, մասնակցում ենք այդպիսի հանդիպումների: Դրանից ռեալ օգուտ ենք տեսնում:

– Ղազախստանը Հայաստանին համարում է բարեկամ երկիր և ձգտում է առավել սերտ համագործակցության տնտեսական ոլորտում: Կա տեղաշարժ մեր ներդրումային հնարավորությունների ավելացման ուղղությամբ, մեր համագործակցության ներուժը, սակայն, լրիվ չի օգտագործվում: Կա՞ արդյոք հնարավորություն առավել արդյունավետ դարձնել մեր երկրների տրանսպորտային հաղորդակցությունը:

– Համաձայն եմ հարցադրման հետ. մեզ անհրաժեշտ է մշակել Հայաստան-Ղազախստան տրանսպորտային հաղորդակցության լոգիստիկան: Այսօր, ցավոք, թույլ կոմունիկացիոն հնարավորությունների պատճառով շատ ինտեգրացիոն գործընթացներ գործնականում զրոյացվում են: Խնդրի վրա պետք է աշխատենք, քանզի տեսնում ենք դեռևս չիրացված տնտեսական համագործակցության ներուժ: Կարծում եմ, որ կարող ենք սկսել համատեղ նախագծերից ֆինանսական ոլորտում, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում: Այդ ոլորտներն այդքան պահանջկոտ չեն տրանսպորտային հաղորդակցության նկատմամբ, բայց կարող են մեծ արդյունք ապահովել և զարկ տալ ուղևորահոսքի աճին: Դա թույլ կտա ստեղծել ուղղակի ավիաչվերթներ Աստանայի և Ալմա-Աթիի հետ, ու այդ տեսակետից օգտակար կլինի նաև փոխադարձաբար տուրիզմի զարգացումը:

ՀՐԱԺԱՐՈՒՄ ԼԻԲԵՐԱԼԻԶՄԻՑ ԵՎ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀ

– Ինչպե՞ս կբնութագրեք Հայաստանի տնտեսության ընդհանուր վիճակն ու խնդիրները, և ի՞նչ դեր են խաղում սփյուռքահայերի դրամական փոխանցումները:

– Ինչպիսին է ՀՀ տնտեսությունը. մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ` շուրջ 3000$, գնողունակության հաշվեկշռով դա կազմում է շուրջ 5500$, ՀՆԱ ընդհանուր ծավալը` 10 մլրդ $: Ժողտնտեսության հիմնական կառուցվածք. առաջին տեղում` սպասարկման ոլորտ (շուրջ 40%), արդյունաբերություն` 16%, գյուղատնտեսություն` 15%, շինարարություն` 14%: Ճգնաժամից հետո ժողտնտեսության կառուցվածքի լուրջ փոփոխություններ տեղի ունեցան, առաջին հերթին դա կապված էր շինարարության ուռճացված ծավալի հետ (ՀՆԱ-ի 28%), և այդ փուչիկը պայթելուց հետո ծավալն իջավ մինչև 14%: Հենց դա էր մեր տնտեսության նախաճգնաժամային վիճակը. դիվերսիֆիկացիայի մակարդակը շատ ցածր էր, և 2009-ին շինարարության անկումն ուժգին հարվածեց ՀՆԱ ծավալին: Այսօրվա մեր հիմնական նպատակն է մեր տնտեսության դիվերսիֆիկացիան, առաջնային ուղղությունը ՏՏ ոլորտն է, որը վերջին 5 տարում երկնիշ զարգացում ունի. ամեն տարի աճը կազմում է 15-17%, և այն այսօր ՀՆԱ 5%-ի կարգի է, ինչը համեմատելի է լեռնարդյունաբերության հետ և՛ զբաղվածների քանակով, և՛ ծավալով: Սակայն աճն արդեն էապես մեծ է, քան լեռնարդյունաբերության մեջ, թեև լեռնարդյունաբերության մեջ ունենք հսկայական արտերկրյա ներդրումներ:
Իսկ տնտեսության առաջնայնությունները հետևյալն են` ընդհանուր տնտեսության ու, նախևառաջ, գյուղատնտեսության մոդեռնացում: Ունենք լուրջ գյուղատնտեսական ներուժ, դրա հիման վրա արագ զարգանում է սննդարդյունաբերությունը: Առաջնային արագ զարգացող ուղղություններից է նաև ճշգրիտ սարքաշինությունը, կոնյակի և գինու արտադրությունը, տուրիզմը, քիմիական արդյունաբերությունը, էներգետիկան… Այդ բոլոր ոլորտներում մենք փորձում ենք դիվերսիֆիկացնել մեր ներուժը: Մենք առաջին անգամ մշակեցինք արդյունաբերական զարգացման նոր հիմնադրույթ, անցյալ տարի կառավարությունը հաստատեց այդ ծրագիրը: Դրա էությունը հետևյալն է. եթե անկախության 20 տարիների ընթացքում մենք համարում էինք, որ պետությունը պատասխանատու է բիզնես-միջավայրի ստեղծման համար, որպեսզի մասնավորը կարողանա ճիշտ գնահատել ռիսկերը և իրականացնել ներդրումները, և շուկան պետք է որոշի այն ոլորտները, որոնք համեմատաբար մրցունակ են, ապա այժմ հրաժարվել ենք այդ մոդելից: Այո, անցյալ տարի մենք հրաժարվեցինք այդ լիբերալ մոդելից և արձանագրեցինք, որ պետությունը նույնպես պատասխանատու է ժողտնտեսության կառուցվածքի ձևավորման համար և պետությունը պետք է ակտիվ լինի այդ գործընթացում: Քանզի, հատկապես փոքր երկրներում լիբերալ մոդելն իրեն չի արդարացնում, քանի որ համեմատական առավելությունները, որ ունենում եք ի սկզբանե, ի վերջո կորցնում եք. մասնավոր սեկտորը շատ թույլ է, չկան կայացած ներդրողներ, ովքեր կարող են ճիշտ գնահատել ռիսկերը և իրականացնել արդյունավետ ներդրումներ: Իսկ արտաքին ներդրողները տեսնում են մեծ աշխարհաքաղաքական ռիսկեր, որոնք արդարացված չեն մեր շուկայի փոքր ծավալի հետ համեմատ: Դա նշանակում է, որ ռիսկերի կառավարումը պետությունը պետք է վերցնի իր վրա: Եվ հենց դրանից ելնելով` մենք մասնավոր սեկտորի հետ մշակեցինք այդ պլատֆորմը, համաձայն որի` կառավարությունը որոշակի պարտավորություններ է ստանձնում մասնավոր սեկտորի նկատմամբ: Այսօրվա դրությամբ մենք որոշել ենք ժողտնտեսության 11 ոլորտներ, որոնք ունեն համեմատական առավելություններ միջազգային չափանիշներով, և մասնավոր սեկտորի հետ համատեղ` 50/50-ի, փող ենք ներդնում կոնկրետ բիզնես ծրագրերի մեջ: 3 ոլորտներում բիզնեսի ներկայացուցիչների հետ արդեն համաձայնագրեր ենք ստորագրել, ուր հստակ ֆիքսվում են այն պարտավորությունները, որոնք վերցնում են մասնավոր սեկտորը և պետությունը: Եվ կազմում ենք առաջիկա 15-20 տարիների ծրագրեր` ավելացնելու արտադրության և արտահանման ծավալները տնտեսության այդ ճյուղերում: Այնուամենայնիվ, դուինգ-բիզնեսը մեզ համար ունի սկզբունքային նշանակություն. ԱՊՀ-ում մենք առաջին տեղում ենք դուինգ-բիզնեսի վարկանիշով, իսկ աշխարհում 32-րդ տեղում ենք: Մեր բարեփոխումները շոշափելի արդյունք տվին. անցյալ տարվա մեջ 18 աստիճանով առաջ եկանք` 50-րդ տեղից գալով 32-րդ: Շատ բարեփոխումներ արդյունք կտան արդեն մյուս տարի: Իսկ մեր հիմնական պրոբլեմներն են կոռուպցիան, օլիգոպոլիաները, որոնք դեռևս կան, որոնք նախորդ 20 տարիների սանձարձակ լիբերալ քաղաքականության ժառանգությունն են: Այժմ փորձում ենք շտկել այդ 20 տարվա սխալները, որոնց արդյունքում ձևավորվեցին շնաձկներ, որ խեղդում են մանր ու միջին բիզնեսի զարգացումը: Իրավիճակի վրա իր կնիքն է դրել նաև Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից իրականացվող շրջափակումը և Իրանի դեմ կիրառվող պատժամիջոցները. դրա հետևանքով մանր ու միջին բիզնեսը արտաքին հաղորդակցությունում դառնում է ոչ մրցունակ:
Ինչ վերաբերում է մասնավոր տրանսֆերտներին, ապա մեր առավելությունը Հայկական աշխարհում ապրելն է: Եթե Հայաստանում ապրում է 3 մլն մարդ, ապա ամբողջ աշխարհում ապրում է շուրջ 10 մլն հայ, որոնք իրենց հայ են համարում: Այդ միասնական օրգանիզմն ապրում է իր միացյալ կանոններով, և Հայաստան եկող ու Հայաստանից գնացող մասնավոր տրանսֆերտները բնորոշ են հենց կենդանի օրգանիզմի հոսքերին: Ասենք, Ռուսաստանի տնտեսության դեֆոլտի ժամանակ, տրանսֆերտները Ռուսաստանից Հայաստան կրճատվեցին, իսկ Հայաստանից Ռուսաստան` կտրուկ աճեցին: Եվ միաժամանակ տասնապատկվեցին մասնավոր տրանսֆերտներն ԱՄՆ-ից Հայաստան: Այսինքն` այդ կենդանի օրգանիզմն ինքնակարգավորվում է. որտեղ լավ է` այդտեղից փողերը գնում են այնտեղ, ուր վատ է: Եվ դա ստիպեց մեզ հասկանալ, որ ֆինանսավարկային քաղաքականությունը չենք կարող ամփոփել զուտ մեր երկրի սահմաններում, քանզի մասնավոր տրանսֆերտների և ներդրումների հոսքերը ընդգրկում են Հայկական աշխարն ամբողջությամբ:

ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՄԱՆ ՄԻՋՈՑ Է

«ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԾԱԽՍԵՐԻ ԹԱՓԱՆՑԻԿՈՒԹՅԱՆ ԱՌՈՒՄՈՎ ՄԵՆՔ ԱՇԽԱՐՀԻ ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳՅԱԿՈՒՄ ԵՆՔ»

– Հայաստանը ժողովրդավարական երկիր է: Հայաստանում հնարավո՞ր է գունավոր հեղափոխություն:

– Հայաստանն ընթանում է ժողովրդավարական հասարակություն կառուցելու ուղիով: Վերջին 3 տարում տեղի են ունեցել էական փոփոխություններ քաղաքացիական հասարակություն կառուցելու տեսակետից: Դա վստահաբար ասում եմ, քանզի դրա մասին հայտարարում է հենց ընդդիմությունը` որ իշխանությունները, ընդունելով այս կամ այն որոշումը, հարկադրված են հաշվի նստել այն փաստի հետ, որ Հայաստանում արդեն առկա է քաղաքացիական հասարակությունը: Մեզ դա ուրախացնում է, քանի որ մենք դրան նպաստել ենք: Այն բարեփոխումները, որ վերջին 5 տարում իրականացնում է մեր նախագահը, տվել են դրական արդյունք: Երբ կա քաղաքացիական հասարակություն, հեղափոխությունների հավանականությունը կտրուկ նվազում է: Հեղափոխությունները սովորաբար լինում են այնտեղ, ուր քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներն ու ընդդիմությունը հնարավորություն չունեն օգտվելու քաղաքական պայքարի օրինական միջոցներից: Միայն այդ դեպքում ճարահատյալ վերցնում են այլևայլ առարկաներ և գրոհում իշխանության շենքերը: Իսկ եթե կա քաղաքացիական հասարակություն և մարդիկ ներգրավված են որոշումներ ընդունելու գործընթացին, ապա հեղափոխությունների անհրաժեշտություն չի լինում: Եվ այդ տեսակետից մենք անում ենք ամեն ինչ, որպեսզի պետության, կառավարության գործունեությունն առավել թափանցիկ լինի: Եվ այդ տեսակետից մենք շատ բանի ենք հասել` ֆինանսական ծախսերի թափանցիկության առումով մենք աշխարհի առաջին հնգյակում ենք: Դուք կարող եք աշխարհի ցանկացած կետից մտնել կառավարության կայքէջ և տեսնել, թե ինչպես են ծախսվում բյուջեի փողերը: Ընդ որում, օնլայն ռեժիմով` այսինք, կարող եք մտնել և անմիջապես տեսնել, թե օրինակ` ֆինանսների նախարարությունն այսօր հատկացրել է 20 մլն դրամ դասագրքեր և այլ պիտույքներ գնելու համար, և կտեսնեք, թե ումից է գնվում, ինչ պայմաններով, ինչպես է անցել մրցույթը, ինչ վրադիր ծախսեր կան, և ծանոթանալ այդ ամենին վերաբերող կոնկրետ ֆինանսական փաստաթղթերին: Դա քաղաքացիական հասարակությանը թույլ է տալիս վերահսկել պետության ծախսերը: Մենք հող ենք ստեղծում քաղաքացիական հասարակության զարգացման համար:
Երկրորդը` քաղաքական կարևոր որոշումներ ընդունելուց առաջ նախ դրանց նախագծերը քննարկում ենք հասարակական և հասարակական-քաղաքական կազմակերպությունների հետ: Մեր կառավարության նիստերը բաց են` բոլոր լրագրողները օնլայն ռեժիմով կարող են հետևել, թե ինչպես են հարցեր քննարկում և որոշումներ ընդունում կառավարությունում: Ավելին, կառավարության նիստից առաջ բոլոր նախագծերը դրված են լինում մեր կայքէջում, և ուրախալի է, որ դեռ նիստից առաջ ես արդեն գիտեմ, թե ինչպես են քննադատելու մեր այս կամ այն որոշումը: Այսինքն` մենք դեռ մինչև քննարկումը տեղյակ ենք լինում, թե ինչպես է քաղաքացիական հասարակությունն արձագանքում այս կամ այն ընդունվելիք որոշմանը:
Մյուս կարևոր ուղղությունը հասարակական կազմակերպությունների անմիջական ներգրավումն է գործընթացներին: Մենք ստեղծել ենք մի քանի կարևոր հանձնաժողովներ որոշակի թեմատիկայով, ուր ներգրավված են հասարակական կազմակերպությունները, և նրանք ներազդում են մեր կողմից ընդունվող որոշումների վրա:
Այս ռազմավարության շնորհիվ 2008-ին ձևավորված բացասական էներգետիկան, հանրային ագրեսիան կտրուկ նվազել է, և այս տարվա խորհրդարանական ընտրություններին արդեն տեսանք, որ կրքերը հիմնականում հանդարտվել են:

«Я ВОЛКОМ БЫ ВЫГРЫЗ БЮРОКРАТИЗМ…»

– Անցկացվո՞ւմ է արդյոք վարչական բարեփոխում, և դրա ընթացքում արդյոք զգացե՞լ եք չինովնիկական, բյուրոկրատական ապարատի դիմադրությունը:

– Իհարկե, ունենք բյուրոկրատիայի խնդիր: Մեր կառավարությունը ձևավորվեց 2008-ին, և մեր ծրագրում սահմանվեցին 5 առաջնահերթություններ, որոնցից մեկն է պետական կառավարման արդյունավետության բարձրացումը: Ինչ է նշանակում ունենալ կառավարման արդյունավետ համակարգ: Դա նախևառաջ նշանակում է այն գործառույթների հստակ ձևակերպումը, որոնք պետք է կատարեն պետական հիմնարկությունները, և մենք այդտեղ տեսանք մեծ քաոս:
Եվ մենք արեցինք հետևյալը` նախարարությունները պատասխանատու են պետական քաղաքականության ձևավորման համար, բայց իրենք իրավունք չունեն ի կատար ածել այդ քաղաքականությունը: Նա, ով մշակում է քաղաքականությունը, պատասխանատու է դրա համար, իսկ քաղաքականությունը պետք է իրագործեն պետական գործակալությունները: Մեր նախարարություններում այդ ամենն իրար էր խառնած, և նախարարը քաղաքական գործչից վերածվում էր տնտեսվարողի: Նախարարը պետք է լինի քաղաքական գործիչ և հետևի, որպեսզի նախարարությունը մշակի հենց այն քաղաքականությունը, որը հաստատվել է խորհրդարանի կողմից: Այդ տարանջատմանը հասնելու համար մեզանից պահանջվեց 3 տարի, քանի որ ստիպված էինք վերանայել բոլոր նախարարությունների կանոնադրությունները, և հանել այդտեղից նախարարություններին ոչ բնորոշ գործառույթները և որոնք պետական գործակալությունների հասանելիքն են: Մենք տարանջատեցինք նախարարությունների և գործակալությունների գործառույթները, ու նաև դրանցից հստակ տարանջատել ենք վերահսկողության գործառույթը: Ստիպված եղանք նաև սկսել վերահսկող մարմինների բարեփոխումը, որը դեռ չենք ավարտել և ինտենսիվորեն շարունակում ենք մշակել:
Երբ մենք այդ երեք տեսակները տարանջատեցինք, մենք սկսեցինք հստակ սահմանել պետական կառավարման այդ երեք սեկտորներից յուրաքանչյուրում տեղի ունեցող գործարար պրոցեսները, այդ պրոցեսներից դեն էինք նետում ավելորդ բյուրոկրատական գործառույթները, և մեր հիմնական նպատակը հետևյալն էր. պետծառայողը պետք է իմանա, որն է իր աշխատանքի նպատակը և ինչպես է գնահատվելու նրա աշխատանքը: Մենք ներդրեցինք այդ բոլոր հիմնարկների աշխատանքի գնահատման մեթոդաբանությունները, և տարին երկու անգամ նախարարությունների աշխատակազմերի ղեկավարները հաշվետվություն են ներկայացնում իրենց նախարարներին և վարչապետին: Կա հստակ մեթոդաբանություն գնահատելու` քանի տոկոսով են նրանք կատարել իրենց խնդիրները: Այդ մեթոդաբանությունները բավականին բարդ են, բայց նրանք արդեն տիրապետում են այդ մեթոդաբանություններին և հաշվետվություններ են ներկայացնում: Եվ այն օղակները, ուր գնահատականը ցածր է, համարվում են ռիսկային և հայտնվում են այդ ղեկավարների ու նախարարների ուշադրության կենտրոնում: Եվ հաջորդ փուլը` գնահատականների հիման վրա ֆինանսական համապատասխան խրախուսումը, որպեսզի չինովնիկները շահագրգիռ լինեն լավ աշխատելու: Դա շատ ծանր աշխատանք է, հանրության համար ոչ տեսանելի, սակայն խիստ անհրաժեշտ բյուրոկրատիայի արդյունավետ գործունեության համար: Դրա շնորհիվ նախարարներ փոխելը քիչ է ազդում աշխատանքի վրա, քանի որ պրոֆեսիոնալները ենթակա չեն քաղաքական ազդեցություններին և անկախ ամեն ինչից հստակ կատարում են իրենց գործը: Ու պրոֆեսիոնալները պետք է տեսնեն, որ պաշտպանված են պետության կողմից:
Սակայն մեզ դեռևս 5 տարի է պետք ավարտելու այդ բարեփոխումը, որը շատ ցավոտ է: Բյուրոկրատների քանակի կրճատումը ինքնանպատակ չէ, պետք է իմանալ` ում գործառույթն ավելորդ է, և հենց նրանց կրճատել:

Պատրաստեց ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԳԱԼԱՋՅԱՆԸ
«Իրավունք» նոյեմբեր 2012 թ.