ԵՐՎԱՆԴ ԵՐԶՆԿՅԱՆ. «Դասատուները մնացել են, իսկ աշակերտներ, ցավոք, չկան»

Հայաստանի Հանրային ռադիոյի էստրադային սիմֆոնիկ նվագախմբի գեղարվեստական ղեկավար Երվանդ Երզնկյանը չափազանց կենսուրախ մարդ է, հաճախ է ժպտում ու վարակում զրուցակցին իր ժպիտով:

 ԵՐԵԿ, ԱՅՍՕՐ, ՎԱՂԸ…

– Պրն Երզնկյան, Խորհրդային Հայաստանն աչքի էր ընկնում արվեստով, շատերը նույնիսկ նախանձով էին նայում ու օրինակ վերցնում: Նախանձելի էր նաև կոմպոզիտորական դպրոցը...

 – Այո՛, մեր երկիրն ունեցել է շատ բարձր կոմպոզիտորական դպրոց, դա հաստատ եմ ասում: Իսկ եթե այսօր ասենք, որ կորցրել ենք մեր դպրոցը, երևի այնքան էլ ճիշտ չի լինի: Մեր կոմպոզիտորական դպրոցը մնացել է, դասատուները մնացել են, իսկ աշակերտներ, ցավոք, չկան: Աշակերտներ չկան, որովհետև չկա համընդհանուր երաժշտական կրթությունը. ասեմ, որ այն ժամանակ այդ դպրոցը հրաշալի աշխատում էր: Անշուշտ, պարտադիր չէր, որ բոլորը դառնային երաժիշտ, բայց բոլորը ստանում էին երաժշտական դասերը, և այդ բազմաքանակությունից ծնվում էին այն երեխաները, որոնք հետագայում դառնում էին կոմպոզիտոր: Կոմպոզիտոր` իսկական կոմպոզիտոր, ոչ թե այսօրվա չափանիշով, երբ ամեն մեկը երգ է գրում, այլ շատ բարձր, ուսում ստացած: Կոնսերվատորիա ընդունվելու համար բավական բարձր նշաձող էր պետք հաղթահարել: Մենք ընդունվելու համար 11 քննություն էինք հանձնում:

– Հիմա  չե՞ն պահպանվում այդ չափանիշները:

-Հիմա ուղղակի չեն կարող պահպանվել, որովհետև չկան այդ քանակով կրթված դիմորդներ, նույնիսկ այն վեց տեղի համար, որ ունենք կոմպոզիտորական բաժնում, որից չորսը, ի դեպ, անվճար է, հազիվ երկու-երեք դիմորդ ենք ունենում:

Գիտես, կուզեի, որ մեր ժողովրդի կուլտուրան մի քիչ ավելի բարձր լիներ. շատ ցածրացավ: Մեծ անկում ապրեցին հիմնականում մեր խոսակցական լեզուն, էսթետիկական պահանջները…

 ՃՇՄԱՐԻՏՆ  ԱՐՎԵՍՏՈՒՄ

– Ի՞նչ կասեք երաժշտական մթնոլորտի մասին:

– Մեր օրերում ճշմարիտ արվեստ է ստեղծվում, դա արդեն կարող եմ համարել ուրախալի փաստ: Տեղը, միջավայրը նեղ է, թե ոչ, հարցի թերևս մյուս կողմն է: Այսօր վստահ եմ, որ ունենք ճշմարիտ արվեստ: Բայց, ամեն դեպքում, չեմ կարող ասել, թե միջավայրը նպաստում է այդ արվեստի զարգացմանը: Այն,  ինչ ունենք, համարում եմ բավարար, որովհետև պետք է հաշվի առնել նաև անցումային տարիները: Բայց այսօր արվեստում այնպիսի միջավայր է, որ կարծես թացն ու չորը խառնվել են իրար: Ստեղծվել է տարօրինակ խառնաշփոթ, երբ ունկնդիրը չի կողմնորոշվում, լավը վատից չի տարբերում:

 – Իսկ ճշմարիտ արվեստը գնահատվո՞ւմ է, ո՞րն է չափանիշը:

– Այ, դրա փորձերն, այո՛, պետք է ասեմ, որ նկատելի են: Ասում են, չէ՞, տաշած քարը գետնին չի մնա, դա որոշ չափով ճշմարտություն է: Ինչքան էլ վատ վիճակի մեջ լինի մեր հանրապետությունը (պատերազմական դրություն, սով, մթություն), միևնույն է, էլի շարունակում են տաղանդներ ծնել, էլի կան մարդիկ, որոնք ապրում են արվեստով, երաժշտությամբ: Չեմ կարող ասել, որ այսօր արվեստով զբաղվելը կեցության ձև է, բայց կան լուրջ երիտասարդներ, որոնք լավ բաներ կարողանում են անել:

– Բայց անպաշտպան են, չէ՞, այդ երիտասարդ արվեստագետները:

– Ինչո՞ւ, եղե՞լ են ժամանակներ, երբ արվեստը կամ արվեստագետը պաշտպանված է եղել: Ե՞րբ արվեստն անպաշտպան չի եղել. մարդկության գոյության, պատմության սկզբից էլ արվեստի գործերն ու արվեստագետները անպաշտպան են եղել, համենայն դեպս, այդպես են վկայում արվեստի պատմությունն ուսումնասիրողների բազմաթիվ գրքերն ու ձեռնարկները: Ըստ իս, միայն երևի խորհրդային տարիներին է արվեստը պաշտպանված եղել: Այդ տարիներին ամեն ինչ արվում էր արվեստի զարգացման համար: Այս առումով այդ ժամանակաշրջանը մեզ համար կարող ենք արվեստի նոր ոսկեդար համարել: Չմտածեք, որ գովաբանում եմ խորհրդային համակարգը, ամենևին, պարզապես ուզում եմ ասել, որ այդ հարցում շահեցինք: Բայց միևնույն ժամանակ շատ հարցերում տուժեցինք, այն վատը, որ կար, իհարկե, չի մոռացվի…

 70-ից 80-ԱԿԱՆՆԵՐԸ

 – Մաեստրո, 70-ից  80-ականներին արվեստի վերածնունդ էր, չէ՞: Եվ դա ինչ–որ չափով նաև դաստիարակող ազդեցություն ուներ:

– Ամբողջ ազգն այդ ժամանակ դարձել էր մի բռունցք: Ցավոք, այդ ամենը փշրվեց, որովհետև այն ժամանակվա ղեկավարները շատ արագ կարողացան հարստանալու ձևեր գտնել ու այդ ճանապարհին հիասթափեցնել ժողովրդին…

– Փաստորեն, տեղի ունեցավ բարոյալքում, իշխանությունը նպաստե՞ց:

– Իհարկե, բոլոր բոլորը՝ լինելով մտավորականներ, գիտնականներ… Այդ փաստը շատ է վշտացնում ինձ: Ինչ արած, կյանք է, պետք է անցնենք այդ դժվարին փուլերը և հուսանք, որ ամեն ինչ կշտկվի, կանցնի, ու լավ ժամանակներ կգան:

 ՄԻ ՔԻՉ ԷԼ ՌԱԲԻՍԻ ՄԱՍԻՆ

– Այսօրվա ռաբիս երգիչներին չենք կարող համեմատել 20 տարի առաջվա ռաբիս երգիչների հետ: Նրանց հետ աշխատում են Հայաստանի լավագույն ջազմենները, երաժիշտներ, որոնք լավ են վարձատրվում: Իմ երաժիշտը ստանում է ամսական 30 հազար դրամ, իսկ նրա երաժիշտն ամեն համերգից` 1000 դոլար: Եվ իմ երաժիշտներից էլ կան, որ նրանց հետ էլ են աշխատում, հետո գալիս են, իրենց 30 հազարը ստանում. հասկանում են, որ արվեստ էլ պետք է ներկայացնեն… Նրանց բիզնեսի մեքենան պտտվում է, նրանք կատարելագործվում են, նրանց գործիքավորումները շատ ավելի բարձրակարգ են դառնում, այդ մրցակցությունը սկսում է գործել, և այն զանգվածը, որը հեշտ ընկալվող երաժշտություն է ուզում լսել, դա է լսում: Օրինակ՝ հեռուստաալիքներով ցույց են տալիս նրանց համերգները, մինչդեռ ժողովրդին հարկավոր է դաստիարակել: Խորհրդային շրջանում, իհարկե, կային շատ վատ բաներ, որոնք կապված էին կոմունիստական գաղափարախոսության հետ: Քաղաքականությունը մտել էր արվեստի մեջ, որը շատ-շատ խանգարում էր, բայց կային նաև բաներ, որոնք թույլ չէին տալիս` ժողովրդի մակարդակն իջնի, ավելին` գնալով այն բարձրացնում ու բարձրացնում էին: Ես հին համակարգին վերադառնալուն կողմնակից չեմ, բայց կարելի էր պահպանել եղած լավը:

Մեր երկրում երաժշտությունը շատ բազմաոճ է, շատ խայտաբղետ է. ամեն ինչ էլ ունենք` և՛ շատ լավ, և՛ շատ վատ: Ունենք շատ տաղանդավոր մարդիկ, լիդերներ, որոնք աշխարհի բոլոր ծայրերում կարող են մեր արվեստը ներկայացնել, այդ արվեստի մեջ ունենք նաև բարձրագույն դասական երաժշտության նմուշներ: Ունենք ֆիլհարմոնիկ նվագախումբ, օպերայի նվագախումբ և երկու էստրադային մեծ կոլեկտիվ` պետական ջազ նվագախումբը և մեր՝ հանրային ռադիոյի էստրադային սիմֆոնիկ նվագախումբը: Ամեն մի հանրապետություն չի կարող իրեն թույլ տալ ունենալ երկու մեծ էստրադային կոլեկտիվ… Նույնիսկ չեմ ուզում ասել, թե ինչքան ցածր աշխատավարձ ենք ստանում. դրանից ավելի ցածր երևի չկա: Բայց կարևորն այն է, որ երաժիշտներն իրենց քաղաքացի են զգում: Երկար տարիներ պետությունը չէր կարողանում ֆինանսապես պահել մեր նվագախումբը, իսկ այսօր պահում է ՀՀ նախագահի աջակցությամբ:

ՄԵՆԵՋՄԵՆԹՆ ԱՐՎԵՍՏՈՒՄ

– Մենեջմեթը կարծես նոր–նոր է մտնում երաժշտական աշխարհ, չե՞ք կարծում, որ մենեջմենթի ինստիտուտ պետք է ձևավորել:

– Այո՛, համաձայն եմ, երևի միակ բանը, որ չունենք, մենեջմենթի ինստիտուտն է արվեստում: Եվ շոու բիզնեսը, որը, օրինակ, Ռուսաստանում կա ու աշխատում է, Հայաստանում չկա… Մեր արվեստագետների համար մի Երևան է, մի Գյումրի ու մի Վանաձոր, որտեղ կարող ենք տարվա ընթացքում մեկ անգամ ելույթ ունենալ: Այսինքն` շոու բիզնեսի այն մեքենան, որը բերում է մեծ դիվիդենտներ, շահույթներ, Հայաստանում չկա: Հայաստանում կա տաղանդավոր մշակույթ, որը հարկավոր է վաճառել դրսում, բայց այդ վաճառողները չկան, որովհետև մեր, այսպես ասած, բիզնեսմեններն ուզում են անպայման իրենց դրած փողը միանգամից հետ բերել: Մենք համբերություն ու նաև ամենակարևորը` մասնագետներ չունենք: Մի անգամ Ավստրալիայից մի բիզնեսմեն էր եկել, բերեցի մեր փորձին, համերգի նման մի քանի բան ցույց տվեցի, ասաց. «Նստած եք ոսկու պարկի վրա ու այդ ոսկին չեք ծախում, բա նման ներուժով նվագախումբը պիտի նստի այստեղ, անվերջ փորձեր անի՞: Դուք պիտի արտասահմանից դուրս չգաք»:

Մենք ունենք բարձրակարգ օպերային երգիչ-երգչուհիներ, որոնք այստեղ ստանում են ցածր ռոճիկ, գնում են արտասահման, նրանց ձեռքերի վրա են պահում, և դրա համար գնում ու հետ չեն գալիս: Կան մարդիկ էլ, որոնք գնում են, երգում, իրենց փողն աշխատում ու վերադառնում են հայրենիք, որովհետև գիտեն, որ այստեղ է իրենց տունը: Բայց բոլորն այդքան ուժեղ չեն: Ոմանց կարծիքով` ով հնարավորություն ունի, գնում է, իսկ ով չունի, ասում է` չեմ գնա, հայրենասեր եմ: Սակայն այդպես չէ. շատերը գնալու հնարավորություն ունեն, գնում, բայց վերադառնում են…

Հարցազրույցը վարեց

Միքայել ԱՀԱՐՈՆՅԱՆԸ