ԷԼԴԱ ԳՐԻՆ. «Եթե հնարավորություն լիներ, ես նորից հետ կբերեի կյանքիս բոլոր շրջանները»

Երևանի պետական համալսարանի պրոֆեսոր, մանկավարժահոգեբանական ակադեմիայի իսկական անդամ, դատական փորձագետ–հոգեբան, արձակագիր, ՀՀ գրողների միության անդամ Էլդա Գրինն ասում է, որ դժվար մանկություն է ունեցել: Հայրը ստալինյան հալածանքներին է ենթարկվել. նրան աքսորել են, իսկ Էլդան ու մայրը ստիպված են եղել Մոսկվայից տեղափոխվել Երևան:

 – Տիկին Էլդա, Դուք գեղեցիկ հայուհի եք ու զարմանալի է, որ Ձեր ազգանունը «յան»-ով չի ավարտվում…

– Ասեմ, գուցե քչերն իմանան այս մասին: Համենայն դեպս, նոր սերնդին հաստատ կհետաքրքրի: Հայրս` Աշոտ Գրիգորյանը, հեղափոխական նշանավոր գործիչ է եղել:

Անհրաժեշտ էր ծածկանուն, ու նա վերցրել է ազգանվան առաջին երեք տառերը և վերջին «ն»-ն: Ու գիտեք, ի հիշատակ նրա գործունեության, իմ ծննդականում և հետագայում` անձնագրում գրվել է Գրին:

– Ասում  են` հոգեբան լինելը դժվար բան է: Վստահ եմ, որ Ձեր գործունեության ընթացքում դժվար կացությունից դուրս եք բերել հարյուրավոր մարդկանց: Հետաքրքիր է իմանալ` իսկ Դուք ունե՞ք հոգեբան:

– Գիտեք, երբ հարցն ինձ է վերաբերում, ապա ես եմ իմ հոգեբանը: Կյանքիս ընթացքում չեմ կարող հիշել մի դեպք, երբ որևէ մեկին դիմած լինեմ իմ անձնական կամ այլ խնդիրներով: Դրանք փորձել եմ միշտ ինքս լուծել: Եվ քանի որ ինձ տոկուն մարդ եմ համարում, չափազանց հպարտ, բայց ոչ գոռոզ անձնավորություն, իմ հարցերը ինքս եմ լուծել և լուծում: Իսկ այն պարագայում, երբ ընտանիքիս անդամներին է համապատասխան օգնություն պետք լինում, դիմում եմ գործընկերներիս, քանի որ կողքի աչքը կարող է ավելի ճիշտ բնորոշումներ տալ: Տնեցիներն ինձ այնքան էլ չեն ընկալում որպես հոգեբանի կամ գրողի, այլ ավելի շուտ որպես մոր, տատիկի, հորաքրոջ:

– Գոնե մտքում մոտավոր հաշվարկ արե՞լ եք, թե քանի մարդու եք կարողացել օգտակար լինել…

– Անհամար է այդ մարդկանց թիվը: Պարզապես միշտ առաջնորդվում եմ ներքին համոզմունքով: Երբ կա վստահություն` հարկավոր է մարդուն օգնել, միշտ օգնում եմ, արդյունքներն էլ լավ են լինում, գոհացուցիչ: Գիտեք, եթե հնարավորություն լիներ, ես նորից հետ կբերեի կյանքիս բոլոր շրջանները և ոչինչ չէի փոխի:

– Ոչի՞նչ:

– Այո՛, այո՛, ոչինչ չէի փոխի: Վստահեցնում եմ:

– Տիկին Գրին, ասում են` կանայք ագրեսիվ են:

– Չէ՛, չէի ասի, որ կինը ագրեսիվ էակ է, իսկ եթե կա դրա որևիցե դրսևորում, կարծում եմ` արտահայտվում է միայն խոսքի մեջ: Կինն ընտանեկան օջախի պահապանն է, նա է մեծացնում երեխաներին, նա իր էությամբ հեզ է, նուրբ: Բոլոր կանայք այդպիսին են: Իսկ, ահա, տղամարդը պաշտպանն է` անկախ նրանից, թե ընտանիքում ով է իշխում: Պատահական չէ, որ Մարքսը կնոջ մեջ գնահատում էր հենց թուլությունը:

 – Իսկ Ֆրեյդն ասում էր, որ կանանց հատուկ է կռվարարությունը…

– Այո՛, կինը կռվարար է, որովհետև անհամբեր է, երբ հարցը, օրինակ, իր ասածն առաջ տանելն է: Կինը սիրում է արտահայտվել, եթե անգամ սենյակում մարդ չկա: Հետաքրքիր է, որ տղամարդ-կին հարաբերությունների մեջ տղամարդը սիրում է, երբ խոսում են կոնկրետ, իսկ կինը միշտ հեռվից է սկսում ամեն ինչ: Այդպես է, չէ՞: Առաջին հայացքից թվացող այս մանրուքից կարող է վեճ առաջանալ, որից հետո էլ կինը կարող է ընկնել դեպրեսիայի մեջ:

– Տիկին Էլդա, հասկանում եմ, որ հոգեբաններն էլ են մարդ, ու հնարավոր է` նրանք էլ սխալվեն… Հետաքրքիր է` սխալվե՞լ եք ընկերների ընտրության հարցում:

– Այո՛, ցավոք, սխալվել եմ, և ասեմ, որ պատճառները տարբեր են եղել: Բայց ամենագլխավոր պատճառն այն է, որ ես հակված եմ մարդկանց մեջ ավելի շատ դրականը տեսնել:

– Ասում են նաև, որ հոգեբանները տարբեր են տանը և աշխատավայրում:

– Այո՛, ճիշտ են ասում: Աշխատանքում ես ավելի հավաք եմ, կարող եմ ասել` ավելի կոնկրետ, իսկ տանը ինչ գործ էլ որ անեմ, մեկ է, հանգստանում եմ, որովհետև մեր տան մթնոլորտը միշտ եղել է ազատ ու ամենակարևորը` անկաշկանդ:

 – Մեր երկրում ցմահ դատապարտվածների թիվը չափազանց մեծ է, ինչո՞վ է դա պայմանավորված:

– Նախ պետք է ասեմ, որ երկար ժամանակ մենք, այսպես ասած,  «ընտելացել» էինք մահապատժին: Վերջին տասնամյակներում արդեն մեր երկրում չի կիրառվում մահապատիժը: Իսկ մահապատժից հրաժարվելու առաջին նպատակը ոչ միայն մարդկային կյանքի պահպանումն է, այլև նրա ուղղումն ու վերադարձը դեպի հասարակություն: Բացի այդ, գիտականորեն ապացուցված է, որ պատժի ազդեցությունը տևում է 7 տարի, դրանից հետո այն ինչ-որ չափով կորցնում է իր դերը, քանի որ անձը հարմարվում է գրեթե բոլոր պայմաններին: Կարծում եմ` ցմահ դատապարտումը պետք լինի իսկապես բացառիկ պատժատեսակ, որը պետք է շատ զգուշորեն նշանակել:

Դուք մոլորակի վրա չեք գտնի երկու միատեսակ մարդու, չեն կարող լինել երկու միատեսակ քրեական գործեր և հետևաբար` երկու միատեսակ արարքներ: Հանգամանքները, դրդապատճառները միշտ էլ տարբեր են: Եվ քրեական դատավարության սկզբունքներից է յուրաքանչյուր գործի, պատժի նշանակման անհատականացումը:

Ավելի քան 44 տարի առաջ հիմնադրեցի դատահոգեբանական փորձաքննությունը: Մինչ այդ դատապարտվածի հոգեբանական հարցերը չէին քննարկվում կամ խիստ անհրաժեշտության դեպքում լուծվում էին հոգեբույժների կողմից:

– Դատարանը տարիքային առանձնահատկություններ հաշվի չի՞ առնում:

– Ասեմ, որ դեմ եմ անձին ցմահ դատապարտելուն, եթե արարքը կատարելու պահին նա եղել է, ասենք, 19, 20 կամ էլ 21 տարեկան կամ գուցե ավելի փոքր, առավել ևս, եթե դա նրա առաջին դատվածությունն է: Կարելի է նշանակել թեկուզ տարիների առումով պատժի ամենաբարձր շեմը, բայց ոչ ցմահ մեկուսացնել հասարակությունից:

Տարիքը, առաջին դատվածությունը ցանկացած պարագայում պետք է համարել մեղմացուցիչ հանգամանք: Իսկ եթե տեսականորեն դիտարկենք, ապա ընդհանրապես մինչև 24 տարեկանն անձի ուղեղը դեռ զարգացման փուլում է: Ու քանի որ տարբեր երկրներում չափահասության տարիքը տարբեր է, չափահասության ու անչափահասության սահմանը խիստ հարաբերական է, ու պետք է դա անպայման հաշվի առնել: Ի վերջո, անձի անատոմիական, արտաքին հասունությունը դեռևս չի կարող վկայել նրա լիակատար հասունության մասին:

– Ցմահ դատապարտյալները մարդիկ են, որոնք մեղադրվել են ծանրագույն, առավելապես խոշոր հանցանքների մեջ: Բայց կա նաև տուժող կողմ, չէ՞, որի շահն անտեսել չի կարելի:

– Մենք խոնարհվում ենք զոհերի առաջ, և նրանց հարազատների ցավը զգում ենք: Համոզված ենք, որ նրանք ևս հետամուտ են, որ բացահայտվի ճշմարտությունը: Որևէ մեկը չի անտեսում ո՛չ տուժողի, ո՛չ էլ մեղադրյալի շահը: Բայց արդարադատությունը չի կարող տեղի ունենալ` հաշվի առնելով միայն տուժողի կամ միայն մեղադրյալի շահը:

Հանցանք կատարած անձը պետք է պատիժ կրի, բայց այն պիտի լինի համարժեք արարքին, պետք է լինի անհատական մոտեցմամբ: Եվ խնդիրը բացառապես արդար, համակողմանի դատավարությունն է: Լավ կլինի, որ ոչ մի կողմի մեջ չփարատված կասկածներ չմնան: Երկու կողմերն էլ, ցանկալի է, դատարանից հեռանան այն համոզմունքով, որ դատավճիռը 100%-ով արդար է:

– Ճի՞շտ է, որ հոգեբույժները դեպրեսիան անվանում են «միասնություն», մի հիվանդություն, որը հատուկ է բոլորին և նույնիսկ կարող է կրկնվել:

 – Ամեն մարդ ենթակա է դեպրեսիայի: Այն կարող է անցնել և հետո դարձյալ կրկնվել մի քանի անգամ: Եվ որքան շուտ է մարդը հասկանում,որ տառապում է դեպրեսիայով, այնքան ավելի մեծ են բուժման հեռանկարները: Դեպրեսիայից ոչ ոք պաշտպանված չէ: Առաջներում, օրինակ, կարծում էին` դեպրեսիան հատուկ է 45-50 անց մարդկանց, բայց այսօր ապացուցվել է, որ դեպրեսիան ցանկացած տարիքում էլ կարող է լինել: Ավելին ասեմ` այն հաճախ լինում է դեռահասության շրջանում: Դեպրեսիային հակված են ավելի շատ կանայք, քան տղամարդիկ: Համարվում է, որ տղամարդկանց մինչև 15%-ն է հակված դեպրեսիայի և կանանց` 50-65%-ը: Պատճառները շատ են, հիմնականում` քրոնիկական հիվանդությունները` ալկոհոլ, թմրամոլություն և այլն: Սրանք կարող են զուգակցվել խորը դեպրեսիայով:

– Ինչպիսի՞ փոփոխություններ են տեղի ունենում դեպրեսիայի ժամանակ:

– Դեպրեսիան աչքի է ընկնում տրամադրության անկումով, նվազում է կյանքի հանդեպ հետաքրքրությունը, կորչում է հաճույքի զգացումը, կորչում է մտածողության արդյունավետությունը, անուշադրություն է առաջ գալիս, իջնում է ինքնագնահատականը, վերանում է հակառակ սեռի հանդեպ հետաքրքրությունը և այլն: Մարդուն թվում է` ֆիզիկապես հիվանդ է, մոտ 80 տոկոսով ավելանում է տագնապը, մեղքի զգացումը, նաև ինքնասպանության մտքեր են առաջ գալիս: Մարդը չի գիտակցում, որ հիվանդ է:

– Հնարավո՞ր է բուժել:

–  Դեպրեսիան հարկավոր է երկար բուժել, որպեսզի չկրկնվի:

 Հարցազրույցը վարեց

Միքայել ԱՀԱՐՈՆՅԱՆԸ