Ալեխանդրո ԽՈԴՈՐՈՎՍԿԻ. «Դուք պատկերացնում էի՞ք, թե ինչպե՞ս է Սուպերմենը զուգավորվում»

Ինչպես նաեւ` 60-ականների խելահեղ էներգիայի, գեղեցկության հանդեպ վախի ու ջայլամների սերիական որսագողերի մասին

Ավանգարդիստ ռեժիսոր Ալեխանդրո Խոդորովսկին ծնվել եւ մեծացել է Չիլիում, ուր նրա ընտանիքը հրեական ջարդերի ժամանակ փախել է Ուկրաինայից: Նա եղել է ծաղրածու, բեմադրել է ներկայացումներ, գրել պիեսներ ու գրքեր` միմյանց բախելով լատինաամերիկյան մշակույթի ու եվրոպական ավանգարդի մոտիվները:

Նա խուլիգանություն է արել Ֆերնանդո Արրաբալի հետ «Պանիկա» շարժման մեջ, Անդրե Բրետոնին խոստացել է վերածնել սյուռռեալիզմը, Ջոն Լենոնին` նկարահանել այնպիսի հզոր ֆիլմ, ինչպիսին LSD-ն էր, նա նշանել է Մերլին Մենսոնին ու Դիտա ֆոն Թիզին: Նա ինքնին ահավոր ազդու սուբստանցիա է: Դա մարդ չէ, այլ` փսիխոդելիկ տիպ: Կամ մոգ, ով կերպարանափոխում է իրականությունը:

Բայց նա ավելի հայտնի է իր ֆիլմերով: 1967 թ. «Ֆանդո և Լիսը» Մեխիկոյում ցուցադրելուց հետո նա փախավ քաղաքից` կատաղած հանդիսատեսի ձեռքը չընկնելու համար:

Այժմ ութսունամյա Խոդորովսկին առույգ է, լի ստեղծագործական ծրագրերով ու ամուսնացած է մի լավիկ կնոջ հետ, որն  իրեն թոռնիկ կսազեր: Եվ մոտ ապագայում կինոպրոյեկտ է ծրագրում ռուս պրոդյուսերների հետ. «Խլուրդ» ֆիլմի շարունակությունը` «Խլուրդի որդին»:

-Դուք միշտ եք էպոտաժի վարպետ եղել: Իսկ ինչ-որ մեկին հաջողվե՞լ   է հենց ձեզ էպոտաժի ենթարկել:

-Այո: Մեքսիկայում ես ծանոթացա Պոչիտա անունով մի կախարդուհի-շամանի հետ, ով բուժում էր ձեռքերի շարժումներով, վիրահատում դանակով ու առանց ցավազրկման: Նա տրանսի մեջ էր ընկնում ու նրա մարմինն էր մուտք գործում մեքսիկական աստվածություն: Ես առողջական խնդիրներ ունեի, ու նա դանակով կտրեց փորս, հանեց պարկը: Դա ահավոր ցավոտ էր, բայց տեւեց ընդամենը 8 րոպե: Ես պառկած էի կտրված փորով`զգալով ինձ ինչպես փոքրիկ անօգնական երեխա ու հասկանում էի, որ այս ամենը խելահեղություն է: Ու անհասկանալի էր`ի՞նչ անել հետո: Անմարդկային ահ, սարսափ ապրեցի, բայց հետո Պոչիտան կարեց վերքս ու ցավն անցավ:

Այդ ժամանակ ես հասկացա, որ սարսափը բուժման անբաժանելի մասնիկն է: Նաեւ ես գիտակցեցի, որ ողջ կյանքում ամեն ինչից  վախեցել եմ`տնտեսական հուզումներից, հիվանդություններից, ծերությունից, մահից, ինչ-որ մեկի կողմից տիրված լինելուց ու ինչ-որ մեկին ամբողջ ունեցածս տալուց: Ես սարսափ էի ապրում անորոշությունից`թե չեմ կայանա որպես մարդ, թե կկորցնեմ իմ ինքնությունը: Սեփական կյանքս փչացնելու վախ կար: Կարճ ասած`ես ողջ կյանքս վախի մեջ եմ անցկացրել: Բուժման փորձն ինձ շոկի ենթարկեց:

-Իսկ արվեստի՞ մեջ:

-Արվեստը գեղեցկությունն է: Իսկ դա ի՞նչ է: Դա սարսափի միակ չափաբաժինն է, որ դու կարող ես հաղթահարել: Արվեստը նույնպես վախ է, բայց`հաճելի վախ, հաճույք: Արվեստի գագաթնակետը պոեզիան է: Պոեզիան է մեզ թույլ տալիս ապրել գոյության այս սարսափի մեջ:

-Մարդիկ տարիքի հետ ավելի պահպանողական են դառնում, մանավանդ` նախկին ռադիկալները: Իսկ դո՞ւք:

-Ինձ մոտ ամեն ինչ այլ կերպ է: Տարիքի հետ կամ ավելի թույլ ես դառնում`կորցնելով ուժդ, կամ էլ որոշակի համարձակություն ես ձեռք բերում. Էլ ոչինչ չունես կորցնելու ու ռիսկի դիմելու: Հենց այդ պատճառով էլ կյանքիդ վերջին մոտենալով`կարող ես քեզ թույլ տալ այն, ինչ թույլ չէիր տալիս երիտասարդ տարիքում: Կարող ես ասել այն ամենն, ինչ ուզում ես, անել`ինչ ուզում ես: Դադարում ես քեզնով առեւտուր անել: Յուրաքանչյուր մարդ իրենով առեւտուր է անում, երբ չսիրած գործով է զբաղված: Մարդիկ չեն սիրում իրենց աշխատանքը,  այն նրանց հաճույք չի պատճառում, իսկ արդեն կյանքի վերջում անում են այն, ինչ սիրում են: Ծեր տարիքում, երբ սիրով ես զբաղվում, ավելի շատ ժամանակ է գնում օրգազմի հասնելու համար, քանի որ սերմնահեղուկ գրեթե չի մնացել: Ու այդ ամենը շատ երկար է տեւում ու կինը դրանից պարզապես գլուխը կորցնում է: Ահա թե ինչ է ծերությունը:

-Դուք խոսում էիք վախի մասին: Իսկ ի՞նչ տիպի կանանցից եք դուք վախենում:

-Ես արդեն ասացի, որ գեղեցկությունը սարսափի հաճելի չափաբաժին է: Այդ պատճառով էլ տղամարդու համար յուրաքանչյուր կին ինչ-որ իմաստով վախ առաջացնող օբյեկտ է: Բայց հոմոսեքսուալիստը  նրանց նկատմամբ անտարբեր է, նա այս աշխարհում վախենում է միայն մի կնոջից`իր մորից:  Նորմալ հետերոսեքսուալ տղամարդը վախենում է բոլոր կանանցից: Որովհետեւ նրանք այդքան գեղեցիկ են: Օրինակ, դու ինձ ահավոր վախեցնում ես:

-Դուք ասում էիք, որ երբ նկարել եք «Սրբազան լեռը», ուզում էիք ստեղծել LSD-ի(թմրանյութի տեսակ) պես հզոր ֆիլմ: Իսկ այժմ ինչպես եք վերաբերվում պսիխոդելիկ 60-ականների գաղափարներին:

-Այդ շրջանը շատ բան բերեց: Յուրաքանչյուր դարաշրջան հետաքրքիր է, քանի որ ինչ-որ կերպ բացահայտում է մարդուն ու ինչ-որ նոր բան բերում: Դա հիանալի ժամանակաշրջան էր, բայց ինկվիզիցիայի ժամանակաշրջանն էլ էր հետաքրքիր:

-Դուք կինոյի պատմության ընթացքում ամենառադիկալ ռեժիսորներից եք: Ի՞նչ եք կարծում, հնարավո՞ր է ժամանակակից կինո վերադարձնել երբեմնի ուժն ու ռադիկալիզմը:

-Նույնիսկ այն ժամանակ դա շատ բարդ էր: Շատ ուժ էր պետք ծախսել` գումար հայթհայթելու համար, որ ֆիլմ նկարես: «Ինդուստրիան» թշնամաբար էր վերաբերվում, նույնն էլ հիմա է կատարվում: Ամեն ինչ մարդուց է կախված. Եթե մարդ բավականաչափ համարձակություն ունի, ապա կարող է անել ինչ ասես: Խոշոր նկարիչ դառնալը միշտ էլ բարդ է:  Ինդուստրիայում ոչ ոք չի ցանկանում արվեստ արարել: Պետք է բնավորություն  ցույց տալ, լինել համառ ու համբերատար:

-Արվեստում որտե՞ղ է անցնում թույլատրելիի սահմանը: Ի՞նչ դուք ինքներդ երբեք չէիք անի:

-Նույնիսկ չեմ մտածում այդ մասին: Այն, ինչ ես անում եմ, բնական ճանապարհով է ընթանում: Եթե ես ուզում եմ կինոյում ինչ որ բան անել, անում եմ: Ուղղակի կան բաներ, որ ինձ հետաքրքիր չեն: Օրինակ, հիմա շատ են սերիական մարդասպանների մասին ֆիլմերը: Ամեն անգամ, երբ ինձ առաջարկում են կանանց սպանողների մասին ֆիլմի սցենար, ես ասում եմ, որ կնկարեմ մի պայմանով` եթե կնոջը փոխարինեն ջայլամով: Այսինքն`  դա կլինի պատմություն ջայլամների սերիական «մարդասպանի» մասին: Բայց չգիտես ինչու բոլորը հրաժարվում են:

-Գրքերում դուք ներկայացնում էիք ձեր ընտանիքի պատմությունը: Ինձ մոտ տպավորվեց այն տխուր էպիզոդը, երբ ձեր տատիկը նեղացել էր Աստծուց այն բանից հետո, որ իր որդին խեղդվել էր Դնեպրում`գետի վարարման ժամանակ: Փորձելով փրկվել`նա թաքնվել էր գրքերի պահարանում, որում Թալմուդի ծանր հատորներն էին ու նրանց հետ միասին խեղդվել: Արդյունքում`ընտանիքը մերժել էր հուդաիզմը: Դուք ձեր նախնիների հայրենիքում` Ուկրաինայում եղե՞լ  եք:

-Շատ եմ ուզում այնտեղ լինել: Իմ տղաներն էլ են ուզում այնտեղ գնալ: Որդիներիցս մեկը վերջերս գնացել էր Կիեւ, խաղացել ներկայացում ու հիացած վերադարձել : Նրան շատ էին դուր եկել կանայք:

-Դուք ռեժիսոր  լինելով  խաղացել եք սեփական ֆիլմերում: Ծրագրո՞ւմ  եք, արդյոք, խաղալ ձեր նոր կինոպրոյեկտում:

-Այո, բայց դա շատ փոքրիկ դեր է: Իմ փոխարեն այժմ ես օգտագործում եմ իմ դերասան որդիներին: «Սուրբ արյուն» ֆիլմում բոլոր տղաներս նկարահանվել են: Հիմա ես երեք որդի ունեմ, մի որդիս մահացել է:

-Իսկ ձեր ընտանիքում ինչպե՞ս  են գործերն էդիպյան բարդույթի հետ կապված: Նրանք  չէի՞ն ցանկանում ձեզ սպանել:

-Ոչ  մի նման բան: Ես ավանգարդ նկարիչ եմ ու որդիներիս դաստիարակում էի յուրովի, ես նրանց համար միաժամանակ եւ հայր էի, եւ մայր: Իմ բոլոր որդիները տարբեր մայրերից են: Ու բոլոր այդ կանայք հեռացել են`երեխաներին թողնելով ինձ: Ես նրանց շատ ազատ ոգով եմ դաստիարակել: Տվել եմ նրանց շատ սեր, ընկերություն եմ արել նրանց հետ: Խաղերում հաճախ էի թույլ  տալիս հաղթել ինձ: Ես նրանց թույլ էի տալիս ինձանից խելոք լինել, տանն իմ տեղը զբաղեցնել, տիրություն անել, ինչպես իրենք էին ուզում եւ այլն: Արդյունքում`մեզ մոտ հիանալի հարաբերություններ ձեւավորվեցին, մենք համագործակցում ենք. Տղաներիցս մեկը երգում է, ու ես նրա համար երգեր եմ գրել, մյուսի համար, ով բեմում է խաղում, պիեսներ եմ գրում: Մենք միասին ենք աշխատում:

-Նախկինում դուք ասում էիք, որ պոռնոգրաֆիայում ուժ կա: Իսկ ի՞նչ եք մտածում հիմա, երբ պոռնոգրաֆիան մանրբուրժուական է դարձել:

-Դա ինձ արդեն անհետաքրքիր է դարձել, թեեւ ես ընկերություն եմ անում Կորալի անունով մի ֆրանսիացի պոռնոաստղի հետ: Այժմ պոռնոգրաֆիան դարձել է հսկայական, մասշտաբային բիզնես, ինդուստրիա: Իսկ յուրաքանչյուր արվեստ, որ հասնում է արտադրական մասշտաբների, իմ կարծիքով հարգանքի արժանի չէ: Այն ուղղակի հետաքրքիր չէ:

Ինձ համար տարբերություն չկա պոռնոգրաֆիայի ու Սարդ-մարդու մասին ֆիլմերի միջեւ: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչպես է Սուպերմենը զուգավորվում: Սուպերմենը մեծ վտանգ է, քանի որ երբ նա սերմնաժայթքում է կնոջ մեջ, սպերմատոզոիդները նրա միջով անցնում են ու դուրս թռչում տարածություն` բախվելով շինություններին, ինչն էլ տեխնիկական խնդիրներ է առաջացնում: Ինձ համար Սուպերմենն ու պոռնոգրաֆիան նույն բանն են:

-Ի՞նչ եք մտածում ցենզուրայի մասին: Ոմանք համոզված են, որ ցենզուրայի շնորհիվ սովետական ֆիլմերը լավն էին:

-Նա, ով մտցրել է ցենզուրա, տաղանդ չի ունեցել: Յուրաքանչյուր իսկական արվեստագետ ատում է ցենզուրան: Եվ նրանք, ովքեր այսօր զղջում են, որ ցենզուրա չկա, անտաղանդ մարդիկ են:

Հարցազրույցը` Աքսինյա ԿՈՒՐԻՆԱՅԻ

“Частный корреспондент”