ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ. «Միշտ կրկնում եմ, որ մեր թերթը անկախ Հայաստանի տարեգիրն է»

«Ազգ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիր Հակոբ Ավետիքյանն արդեն 67 տարեկան է: Նա իր կյանքի մեծ մասը նվիրել է Ռամկավար ազատական կուսակցությանը և հրատարակչական գործունեությանը:

1970-ականներից Բեյրութի «Զարթոնք» թերթի թղթակիցն էր, 80-ականներից արդեն գլխավորում էր հեղինակավոր թերթի աշխատանքները:

Մասնագիտությամբ բանասեր է, 1990-ից Լիբանանի լրագրողների միության անդամ է, անդամակցում է նաև Հայաստանի ժուռնալիստների միությանը, նաև «Թեքեյան» մշակութային միության վարչության անդամ է:

Մեր զրույցը տեղի ունեցավ նրա աշխատասենյակում, որտեղ պատրաստվում էր «Ազգ» օրաթերթի հերթական համարը:

 – Պրն Ավետիքյան, 1991-ի փետրվարի 16-ին պաշտոնապես հիմնադրվեց «Ազգ» օրաթերթը: Այդ ժամանակ կարծես դեռ իշխում էին խորհրդային բարքերը, տպագիր մամուլի ի՞նչ գաղափարներ ունեիք, ի՞նչ էր պետք մարդկանց:

– Այո, երբ թերթը հիմնադրվեց, դեռ խորհրդային կարգերն էին Հայաստանում, բայց, իհարկե, մի տեսակ անկարգ վիճակ էր: Այդ օրերին անընդհատ թերթեր էին հրատարակվում, դրանք բազմաբնույթ էին… Գիտեք, համարյա ամեն մարդ թերթ էր հրատարակում, ամեն մարդ ինչ-որ ծրագիր ուներ, ինչ-որ ամբիոն էր փնտրում. դրանք թե՛ կուսակցություններ էին, թե՛ փոքրիկ խմբեր էին, թե՛ անհատներ… Շատ հետաքրքրական ժամանակահատված էր դա:

Ես Հայաստան եկա 1990-ի մայիս ամսին: Մինչ «Ազգը» եղել եմ Բեյրութում տպագրվող «Զարթոնք» թերթի գլխավոր խմբագիրը: Ինձ Հայաստան ուղարկեց Ռամկավար ազատական կուսակցությունը՝ լրագրողական աշխատանք կատարելու: Կուսակցությունը, անշուշտ, մտահոգված էր, արդեն սկսվել էր Ղարաբաղյան պատերազմը, բախումները կային, սահմաններում էլ խնդիրները շատ-շատ էին, իսկ քաղաքում՝ ցույցեր, միտինգներ, խորհրդային զորքն էր այստեղ: Եվ այդ օրերին օրական 2-3 թղթակցություն գրելու նյութ կար: Օր է եղել` 3-4 նյութ եմ ուղարկել. դրանք տպագրվում էին Ռամկավարի բոլոր թերթերում:

Եվ այս նստավայրը, այս սենյակը, փաստորեն, վերածվեց լուրեր ստանալու, լուրերին հետևելու, տեսակետ պարզելու վայր: Այդ ժամանակ մենք ունեինք շատ կարևոր կապի միջոց: Լուիզ Սիմոն Մանուկյանը ճիշտ կողքի սենյակում արբանյակային հեռախոս-ֆաքս ուներ: Եվ, փաստորեն, թե՛ կառավարությունը, թե՛ քաղաքացիները մեր միջոցով էին արտաքին աշխարհի հետ կապվում: Երևի մեզնից անկախ այս նստավայրը վերածվեց ժամանակի հզոր տեղեկատվական գրասենյակի:

– Բայց հիմա դուք ղեկավարում եք ոչ թե լրատվական գործակալություն, այլ «Ազգ» օրաթերթը: «Զարթո՞նքն» էր մեղավոր, որ որոշեցիք Երևանում էլ թերթ հիմնադրել:

– Երվանդ Ազատյան ունենք Դետրոյթում, «Ալեք Մանուկյան» հիմնադրամի տնօրենն է, կուսակցության լիդերներից: Նա մի օր հարցրեց, թե ինչո՞ւ թերթ չենք հրատարակում, չէ՞ որ տեսականորեն բոլոր պայմաններն ունենք, մենք էլ արձագանքեցինք՝ իսկ ինչու ոչ: Այդ ժամանակ ես չէի էլ կարող մտածել, որ առանց սեփական տպարան ունենալու կարելի է թերթ հրատարակել: Բայց այնքան մեծ էր ցանկությունը, որ որոշեցինք հետաքրքրվել: Հանգեցինք այն եզրակացության, որ նախ կարելի է համակարգիչներ բերել Երևան: Փաստորեն, մեր թերթը դարձավ համակարգչային եղանակով լույս տեսնող առաջին թերթը Հայաստանում և, ըստ ոմանց, ամբողջ Անդրկովկասում:

Մեր առաջ խնդիր դրեցինք. նախ՝ լուր տալ: Սա բոլորից տարբերվող երևույթ էր: Եվ իմ առաջին խմբագրականը հենց դա է եղել. «Այս թերթը լրագիր է, որը պետք է թարմ լրատվություն հաղորդի: Եվ ինչքան շատ, այնքան լավ»: Ամբողջական ասեմ՝ լուր թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին, թե՛ տարածաշրջանային, թե՛ սփյուռքի և թե՛ այլնի մասին:

– Երբ ուսումնասիրում էի անկախության մամուլը, տեսա, որ «Ազգը» 1991-1995 թթ. ակտիվ տպագրում էր նաև թարգմանված նյութեր աշխարհի ամենահզոր պարբերականներից:     

– Այո, թերթեր էին, ամսագրեր էին: Հետո մենք ստանում էինք համաշխարհային թերթերի առաջին էջերում տպագրված լուրերի բովանդակությունը: Համակարգչային առաջին մեր մասնագետը Պավել Դալլաքյանն էր, որը ոչ միայն համակարգչային հրատարակության, այլև տառատեսակների հզոր գիտակ է, և մենք մինչև հիմա «Դալլաք» տառատեսակով ենք լույս տեսնում: Իսկ «Ազգի» պարսկերենի առաջին մասնագետը հիմա Իրանում Հայաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպանն է՝ պրն Գրիգոր Առաքելյանը:

– Պրն Ավետիքյան, 1991-ին ազատ խոսք ոնց որ թե չկար: Տպագրվող նյութի բովանդակությունը հիմնականում կա՛մ կուսակցության վերնախավն էր որոշում, կա՛մ իշխանության ներկայացուցիչները:  

– Ասեմ, որ այս թերթը կուսակցության նախաձեռնությամբ է հիմնադրվել: Բայց որոշեցինք, որ մեր թերթը կուսակցական չի լինելու: Առաջին 2-3 համարում է միայն գրված «կուսակցության պաշտոնաթերթ», որից հետո հանեցինք, որովհետև ես ի սկզբանե դեմ էի. «Ազգը» չէր կարող կուսակցական թերթ լինել: Գիտեք, կուսակցական թերթը պետք  կողմնակալ լիներ, իսկ ես դեմ էի, չէի ցանկանում:

Մենք երբեմն շատ մեծ համարձակություն ցուցաբերեցինք՝ անդրադառնալով բոլոր հարցերին: Այսինքն՝ սկզբից էլ հրատապ բոլոր հարցերին մենք անդրադառնում էինք, դրանց մասին գրում էինք, հետևողական էինք:

– «Հայք» թերթի 90-ականների արխիվն էի նայում, ու կարդացի ձեր տված հարցազրույցը, որը վարել էր Նարինե Մկրտչյանը: Մի հետաքրքիր արտահայտություն գտա. լրագրողը հարցնում է՝ ինչ թերթ կուզենայիք ունենալ, ասում եք՝ «Ազգը», բայց ոչ կուսակցական:

– Գիտեք, միայն ես եմ կուսակցական, և վերջ: «Ազգի» որևէ աշխատակից կուսակցական չէ: Ես դաշնակցական լրագրողներ էլ եմ ունեցել: Իմ տեսակետները երկու տասնամյակի ընթացքում չեն փոխվել: Կյանքը ցույց տվեց, որ ես ճիշտ էի, որովհետև մինչև հիսուն հազար տպաքանակ ենք ունեցել:

1994-1995-ից պակասեցրինք տպաքանակը, որովհետև ինչքան շատ էինք տպագրում, կորուստն այնքան մեծ էր լինում: Այսինքն՝ ծախսերը սկսեցին ավելանալ, թղթի գները մի քանի անգամ աճ տվեցին, թիթեղը և մյուս պարագաները շատ թանկացան: Մարդիկ արդեն ի վիճակի չէին այդքան վճարել, և մենք ստիպված էինք իջեցնել տպաքանակը, որպեսզի մեր ծախսերը քիչ լինեն:

– Դրանի՞ց սկսվեց ընթերցողների զանգվածային նվազումը:

– Այո, հենց դրանից էլ սկսվեց: 95-ից սկսած՝ մարդիկ սկսեցին թերթ քիչ կարդալ:

– Իսկ հիմնադրումից հետո հետագա տարիների ընթացքում ինչի՞ հասաք:

– «Ազգը» շատ ընդունված թերթ էր: Այն ժամանակ, եթե լուրջ բան էր լինում՝ վերլուծություն, տեղեկատվություն, դիմում էին մեզ, մենք էլ շատ լավ կապեր ունեինք, որոնք մեզ շատ հարցերում օգտակար էին լինում: Տալիս էինք հրատապ լուր, օպերատիվ աշխատանք էինք իրականացնում, ճշգրտված լուրեր: Մեկնաբանություններն էինք հաշվի առնում,  զանազան մարդկանց կարծիքներ տպագրում, մի խոսքով, թերթը բաց էր մարդկանց առաջ:

– Կարո՞ղ ենք ասել, որ «Ազգը» մի ամբիոն է, որտեղ յուրաքանչյուր մարդ կարող է իր խոսքն արտահայտել:

– Իհարկե, յուրաքանչյուր մարդ էլ կարող է նյութ տպագրել, բայց պետք է հաշվի առնի երկու նախապայման: Առաջինը փաստացի լինելն է, երկրորդը՝ քաղաքակիրթ լեզվով հաղորդակցվելը: Օրինակ՝ տեսար, որ հենց նոր ինձ հոդված բերեցին: Օտար մարդ է, ինչ-որ դասագրքի հեղինակ, որը հանդես է եկել ուրիշ դասագրքերի հեղինակների դեմ, և նրանք իմ թերթում հոդված էին տպել: Սա կարծես թե պատասխան հոդվածն է: Հիմա առաջին հերթին ինձ հետաքրքրում են անձնական վիրավորանքները, դա չեմ ընդունում և չեմ էլ տպագրի, իսկ եթե խոսքը մասնագիտական է, որը կարող է բանավեճի վերածվել, խնդրեմ:

– Պրն Ավետիքյան, իսկ այս դեպքում թերթը «հարց լուծելու» տեղ չի՞ դառնում:

– Դե, ամեն հարց չէ, բոլորը չեն կարող իրենց հոդվածները բերել: Ինչ-որ մեկը չի գրելու իր ամուսնու դեմ հոդված, ես էլ տպագրեմ: Հոդվածները պետք է հասարակական հնչեղություն ունենան, իսկ դասագիրքը պիտի որ հասարակական հետաքրքրություն առաջացնի, բանավեճ ծավալի: Դա ընդունված ձև է, կարծիքների բախում է. առանց դրա գուցեև տարօրինակ թվա մեր աշխատանքը:

Այնպիսի դեպքեր են եղել, որ բանավեճ է ծավալվել, ու երբ զգացել եմ, որ մի քիչ ձգձգվում է, վերջակետ եմ դրել ու էլ չեմ տպագրել: Մեր նպատակն այն չէ, որ մարդիկ իրենց հաշիվները մաքրեն. անպայման նյութը պետք է ինչ-որ եզրակացության հանգի, եթե չի հանգում, ուրեմն էլ չենք շարունակում:

– Որոշ ժամանակ առաջ խոսում էի հանրապետության արխիվի տնօրենի հետ: Նա ասաց, որ 90-ական թվականներին ու դրանից առաջ թերթերը լավ հնարավորություն էին պատմությունն ուսումնասիրելու համար: Նա ցավ է ապրում, որ այսօր այս բացը նկատելի է: Ի՞նչն է պատճառը:

– Մինչև 1995-ը ներառյալ մի շրջան էր, որ դեռ բազմաթիվ փակ էջեր կային` մեր պատմության, իրականության հետ կապված: Մարդիկ, որոնք մինչ այդ կուռքեր էին, պետք է իջեցվեին, և մարդիկ, որոնք անտեսվել էին խորհրդային ծանր կլանի տակ, պետք է իրենց պատմական ամբիոնը ստանային: Նոր արժեչափեր էին, նոր համակարգ էր ստեղծվում, որին շատ ակտիվ մասնակցել ենք: Օրինակ՝ ցեղասպանության հարցը, ղարաբաղյան խնդիրը՝ ամեն մանրամասնություններով: Եվ, իհարկե, հիմա մենք շատ չենք էլ տարբերվում: Կարծում եմ՝ արխիվի տնօրենը մինչև հիմա էլ մեր էջերում կարող է փնտրել զանազան պատմական փաստեր, դիտարկումներ` նոր լույսի ներքո: Իհարկե, չեմ բացառում, որ անկախության առաջին իսկ տարիներին շատ-շատ էինք գրում: Մարդկանց այն ժամանակ դա հետաքրքրում էր, իսկ հիմա… Լավ, բարդ խնդիր է, չեմ ցանկանում շատ ծավալվել:

– Ըստ ձեզ, մենք այսօր ունե՞նք մամուլի կայացած շուկա:  

– Գիտես, մեր մամուլի շուկան այդպես էլ չկայացավ, որը շատ կարևոր է: Եթե մենք ունենայինք տպագիր մամուլի կանոնավոր շուկա, այդ ժամանակ կունենայինք նաև զարգացման հստակ կողմնորոշիչներ: Այսօր չունենք: Երբ ձևավորվեցինք, սովետական իրականություն էր, դա էլ փոխվեց, վերջիվերջո, շատ բան փոխվեց, մարդիկ փոխվեցին: Ես միշտ կրկնում եմ, որ մեր թերթը անկախ Հայաստանի տարեգիրն է:

– Պրն Ավետիքյան, ինչո՞ւ այսօր թերթերը մարդկանց չեն գրավում: Հետաքրքրության պակա՞սն է, թե՞…

– Նախ՝ հիմա լրատվամիջոցները շատ-շատ են, և զուգահեռ շատ են տեղեկատվական աղբյուրները, ուղղությունները: Այսօր մարդկանց հետաքրքրում են այնպիսի նյութեր, որոնց մեջ սկանդալ կա: Սկանդալային նյութերը մեր ժամանակներում մեծ պահանջարկ են վայելում: Ցավով պետք է ասեմ, որ հետևաբար շատացել են կեղծ սկանդալները: Գիտեք, ոչնչից սկանդալ սարքելը կարծես դարձել է սովորական երևույթ: «Ազգի» կյանքն այնքան հետաքրքրական է եղել, որ երբեք մտքովս չի անցել, թե կարելի է աղմկահարույց նյութեր տպագրել: Արծվաշենի անկման մասին առաջինը մեր թերթն է տպել: Եկել էին կռվի, ինձ ծեծելու էին եկել: Պարզվեց` «Ազգի» տպագրած նյութը ճիշտ էր:

– Պրն Ավետիքյան, այսքան տարիների ընթացքում անգամ չի փոխվել ձեր թերթի ձևավորումը…

– Հա, գրեթե չի փոխվել: Այն ժամանակ էջադրման ավտոմատ համակարգը դեռ չունեինք, 1993-ին ավտոմատ համակարգը դրվեց… Անկեղծ ասած, սրանք հիմա ինձ չեն բավարարում: Պետք է փոխեմ, բայց այն մեծ վարպետություն է պահանջում:

Մեր թերթն այն ժամանակվանից մինչև հիմա արտաքին տեսքով ձգողականություն չունի, քեզ չի «քաշում», չի գրավում: Սա մի քիչ այլ ոճ է, պետք է շատ խորանաս, որ «Ազգը» քեզ հաճույք պատճառի…

Հարցազրույցը վարեց

Միքայել ԱՀԱՐՈՆՅԱՆԸ