Ալեքսանդր ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ. «Երբ մարդ սիրում է իր մասնագիտությունը, շատ բաների է ընդունակ»

Վերջերս ՀՀ ժողովրդական արտիստ, Ռուսաստանի արվեստի վաստակավոր գործիչ, Երևանի Կ. Ստանիսլավսկու անվան պետական ռուսական դրամատիկական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ալեքսանդր Գրիգորյանը կրկնակի հոբելյան նշեց` ծննդյան 75 և թատերական գործունեության  55-ամյակները:

Անվանի ռեժիսորին ինչպե՞ս է հաջողվել ոչ թե պարզապես  ղեկավարել, այլ նայել միշտ առաջ` թատրոնի հանդիսատեսին ուրախացնելով նորանոր հաջողված պրեմիերաներով: Ասում է, որ հարցազրույցների համար շատ ժամանակ չունի, գործերը շատ են, հետո էլ կեսկատակ ավելացնում է` բա թատերագետներն ինչի՞ համար են…

 – Պրն Գրիգորյան, Ձեր մեջ ո՞ւմից է փոխանցվել արվեստի ձգտումը:

– Աստված գիտի… Դերասաններ և ռեժիսորներ մեր գերդաստանում կարծես թե չեն եղել: Հայրս այդ ամենին միշտ թերահավատորեն էր վերաբերվում, իսկ մայրս սիրում էր թատրոնը, պոեզիան, դրամատուրգիան: Հիշում եմ՝ մայրս սիրում էր Շիրվանզադեին, գիտեմ նաև, որ նրա հետ նույնիսկ անձամբ ծանոթ է եղել:

– Ասում են՝ ղարաբաղյան արմատներ ունեք:

– Այո, ես ղարաբաղյան արմատներ ունեմ: Հիշում եմ՝ հայրս հաճախ մորս ասում էր՝ ահա կտեսնես՝ նրա մեջ մեր ղարաբաղյան ոսկորն է, նա մի օր հայտնի մարդ կդառնա: Իմ ստեղծագործական դաստիարակության վրա որոշակի ազդեցություն են թողել Բաքվում անցկացրած տարիները, որտեղ շրջապատված եմ եղել կիրթ և մտավորական մարդկանցով: Մեր տանը հաճախ էին լինում շատ հայտնի դերասաններ, երաժիշտներ, օրինակ՝ մեծանուն դաշնակահարուհի Բելա Դավիդովիչը, Չինգիզ Սադիխովը, Նիկոլայ Պեչկովսկին, Վահրամ Փափազյանը… Իմ ստեղծագործական ուղին կանխորոշեցին նաև Լենինգրադում անցկացրած տարիները: Առանձնահատուկ քաղաք է: Լենինգրադում, ավելի ճիշտ՝ Սանկտ Պետերբուրգում, դու այլ կերպ ես վարվում, մարդկանց այլ կերպ ես բարևում, փողոցում այլ ձևով քայլում…

– Հետաքրքիր է իմանալ՝ ռեժիսուրան ձեր մեջ երբվանի՞ց հետաքրքրություն արթնացրեց:

– Գիտես, ես մանկուց սիրահարված էի Լյուբով Օռլովային, Լյուդմիլա Ցելիկովսկայային, Միխայիլ Ժարովին… «Կրկես», «Ուրախ տղաներ» ֆիլմերը ես դիտել եմ անթիվ-անհամար անգամ: Այնպես որ նախ կինոյի հանդեպ սերն է եղել: Իսկ հետո… Երբ 12 տարեկան էի, մեր բակում մանկական դրամատիկական խմբակի նման մի բան կազմակերպեցի: Շուրջս մարդիկ էին հավաքվել: Տարբեր ներկայացումներ էինք բեմադրում, հիմնականում` պատերազմական թեմայով: Այդ ամենն աստիճանաբար կուտակվեց և վերածվեց թատերական ռեժիսոր դառնալու ցանկության:

 – Ձեր ռեժիսորական երկար կյանքի ընթացքում հսկայական քանակությամբ ներկայացումներ եք ստեղծել: Դրանցից ո՞րն է ձեզ առավել հոգեհարազատ, գուցե ավելի սիրելի…  

– Դժվար է միանգամից ու միանշանակ պատասխանել այդ հարցին: Բոլոր բեմադրություններից յուրաքանչյուրում էլ ես իմ մի մասնիկն եմ դրել: Եվ միշտ, անկեղծ ասած, աշխատել եմ ամբողջ հոգով ու սրտով: Գիտես, կարևոր է, թե հանուն ինչի ես դու դա անում: Շատ եմ սիրում, օրինակ, «Լուսնահրեշը»: Գուցե այն հեռու է թատերական արվեստի գլուխգործոց լինելուց, բայց զարմանալի մարդասիրական պիես է և ինձ համար շատ կարևոր մի բանի մասին է՝ մեր ազգի պատմության ողբերգական պահերից մեկի: Եվ որտեղ էլ ինձ խնդրեն բեմադրել «Լուսնահրեշը», Չիտայում, Մոսկվայում թե իմ հայրենիքում, պատկերացրու` մերժել չեմ կարող: Վերջին տարիներին այն դարձել է իմ ամենասիրելի գործերից մեկը:

– Ռեժիսորները զիջումների գնացող մարդիկ են: Հաճա՞խ եք ստիպված լինում զիջումներ անել:

– Երբեմն… Հաճախ ձևացնում եմ, թե չգիտեմ՝ ինչպես կառուցեմ այս կամ այն տեսարանը, որպեսզի դերասանն ավելի ներգրավվի աշխատանքում, նախաձեռնող դառնա: Զիջումների անհրաժեշտություն հիմնականում դերերի բաժանման հարցում է առաջանում: Ամբողջ թատերախումբը չի կարող աշխատել առավելագույն ծանրաբեռնվածությամբ: Բայց երբեմն էլ դերաբաշխման հարցում զիջումդ շատ հաջող է լինում, ասես ուղիղ նշանակետին ես խփել:

– Բայց համաձայնենք, որ որոշ ռեժիսորներ (հիմնականում թատրոնի) դժգոհում են, որ դերասանների մեծ մասը ներգրավված է հայկական տարբեր հեռուստասերիալներում…

– Դա է մեր կյանքի իրողությունը: Օրինակ՝ անձամբ ես սերիալներ չեմ նայում, քանի որ դրանք ինձ չեն հետաքրքրում: Բայց չի կարելի մոռանալ, որ դերասանները սերիալներով բավականին մեծ գումարներ են վաստակում, իսկ թատրոնի աշխատավարձը բոլորին էլ հայտնի է: Այդ պատճառով էլ ես նրանց չեմ արգելում: Հասկանում եմ, որ բոլորն էլ հիմնականում երիտասարդներ են և ուզում են գոնե մի քիչ լավ ապրել: Պարզապես իմ միակ պահանջն այն է, որ հեռուստասերիալների նկարահանումները չխանգարեն նրանց հիմնական աշխատանքին: Ես վստահ եմ, որ իմ բոլոր դերասանների համար թատրոնի աշխատանքն առաջին տեղում է:

 – Պրն Գրիգորյան, միշտ էլ ղեկավարները սիրելի աշխատողներ ունենում են: Հետաքրքիր է՝ իսկ ինչպե՞ս է թատրոնում: Մի՞թե ռեժիսորը սիրելի դերասաններ չունի:

– Իհարկե ունի: Ռեժիսորի սիրելիները, որպես կանոն, շնորհալի մարդիկ են, դերասաններ, որոնք շատ հետաքրքիր են որպես անձնավորություն ու կարողանում են դրան հավելել նաև քո առաջարկած արտահայտչամիջոցները: Եթե նույնիսկ ռեժիսորը դերասանի հետ տարաձայնություն ունի, ինչն ամենևին էլ հազվադեպ չէ, ստեղծագործական աշխատանքի ընթացքում, երբ դերասանն ու ռեժիսորը իրար կարիք են զգում և լրացնում են իրար, այդ տարաձայնությունը հետին պլան է մղվում:

– Դուք այն ռեժիսորներից եք, որոնք հանդիսատեսի մի քանի սերունդների են ճանաչում: Ի՞նչ է փոխվել:

– Պետք է ասեմ, որ շատ բան է փոխվել: 80-ականների հանդիսատեսը, օրինակ, տարբերվում էր մեծ մտապաշարով, այսօրվա հանդիսատեսի համեմատությամբ թերևս ավելի իմաստավորված և մտածված էր վերապրում բեմում կատարվողը:

Ներկա հանդիսատեսի մտավոր մակարդակը, ցավոք, այնքան էլ բարձր չէ: Եվ թատերական արվեստի հանդեպ հետաքրքրությունն էլ նույն 80-ականների համեմատ նվազել է: Չնայած դրա համար միայն հանդիսատեսին մեղադրելը հավանաբար այնքան էլ արդարացի չէ: Խնդիրների մի ամբողջ համալիր կա՝ բեմադրությունների ու դերասանների մասնագիտական հմտությունների ոչ բարձր մակարդակը, ժամանակակից հեռուստատեսության վարած անկանոն քաղաքականությունը, որը ոչինչ չի տալիս մարդու թե՛ ուղեղին, թե՛ սրտին… Շատ ուրիշ հանգամանքներ:

– Մեր մտավորականներից շատերը վաղուց են ահազանգում, որ միշտ մշակութային հարուստ ավանդույթներով աչքի ընկած մեր երկիրը հիմա մշակութային հետընթաց է ապրում: Ըստ Ձեզ` ի՞նչն է պատճառը, ինչպե՞ս կարելի է պայքարել դրա դեմ:  

– Պայքարել կարելի է միայն մեկ ձևով՝ ինքդ քեզ հավատարիմ մնալով: Եվ ոչ մի դեպքում տեղի չտալ մեր հասարակության որոշակի շերտերի ցածր ճաշակին: Ինչպե՞ս է դա պատահել… Չմոռանանք, որ Հայաստանից ուղեղների հսկայական արտահոսք եղավ, որն առայսօր շարունակվում է: Երկրից հեռացել են ստեղծագործական և տեխնիկական մտավորականության շատ ներկայացուցիչներ, գործունյա ու կիրթ մարդիկ: Մեծ մասամբ հենց դա էլ կանխորոշել է մեր երկրի մշակութային ու կրթական մակարդակի ներկա անկումը:

– Ի դեպ, ասում են նաև, որ ռեժիսորները պակաս սկզբունքային չեն...

– Հիշեցի հորս խոսքերը: Նա ասում էր. «Ձգտիր միշտ այնպես անել, որ ոչ միայն քո կյանքը հեշտացնես, այլև ուրիշներինը»: Ձգտում եմ ուժերիս ու հնարավորություններիս ներածին չափով այնպես անել, որ ինձ շրջապատող մարդիկ իրենց տաքուկ, հարմարավետ և պաշտպանված զգան այս ոչ այնքան արդար աշխարհում:

– Իսկ թատրոնի ապագայի մասին մտածո՞ւմ եք:

– Թատրոնն արվեստի մի տեսակ է, որտեղ նոր բացահայտումներ անելը դժվար է: Թատերական գործողությունը ծավալվում է քո աչքի առաջ՝ բեմում: Ազդել հանդիսականի հոգու և գիտակցության վրա, բացել նրա հոգին, ազնվացնել. սա հենց այն է, ինչն անվանում են թատրոնի մեծագույն առեղծված: Եթե հաջողվում է, դա բանաստեղծական թատրոնի բարձրագույն տեսակն է: Պոեզիան,  ավելի քան գրականության որևէ այլ ժանր, թափանցում է մարդու սրտի մեջ: Այդ բանաստեղծականությունն է, որ երբեմն մեզ այնքան պակասում է, հենց այն պետք է ձևավորի, որոշի թատրոն-դերասան-հանդիսական-մարդ փոխհարաբերությունների ամբողջ համակարգը:

– Այսքան տարիների ստեղծագործական լարված աշխատանքից հետո այսօր էլ շատ լավ «մարզավիճակում» եք, միշտ կենսուրախ, միշտ աշխատանքի պատրաստ:

Ինչպե՞ս է դա ստացվում...

– Այդ ամենը միայն մեկ բացատրություն ունի՝ սիրո՞ւմ ես գործդ, թե՞ ոչ: Անկեղծ լինեմ՝ ես սիրում եմ: Ես միշտ մտածում եմ աշխատանքիս մասին, սիրում եմ թատրոնը, սիրում եմ այն թատերախումբը, որի հետ աշխատում եմ: Երբ մարդ սիրում է իր մասնագիտությունը, շատ բաների է ընդունակ:  

– Կոնստանտին Ռայկինը մի անգամ թատրոնը համեմատեց ավազաբլրի հետ, որն անընդհատ փլվում է, պետք է անընդհատ հավաքել, որպեսզի վերջնականապես չփլվի: Ի՞նչն է պատճառը, որ Ձեր թատրոնը չի «փլվում»:

– Դուք դեղին մամուլի՞ց եք:

– Ոչ:

– Լավ, ինչևէ, հետաքրքիր են հարցադրումները: Դե, կարևորի մասին ես արդեն ասացի: Պետք է ոչ միայն սիրել, այլև այդ սիրով վարակել միջավայրդ՝ բեմից մինչև դերասաններ, որպեսզի նրանք ապրեն և ստեղծագործեն նույն ներշնչմամբ և միմյանց հասկանան: Մեջբերեցիր մեծանուն Ռայկինին, անշուշտ, պետք է ասեմ, որ նա իրավացի է: Իրոք, փորձերը շատ հեշտ են փլվում, և որպեսզի կարողանաս դրանք կրկին հավաքել, գտնել այդ ավազաբլրի գագաթը և այնպես կառուցել, որ յուրաքանչյուր ավազահատիկ իր ճիշտ տեղում լինի, պետք է բոլորը շնչեն նույն ռիթմով:

– Վերջին հարցը. մտածե՞լ եք երբևէ, թե ով է, օրինակ, տասնամյակներ անց շարունակելու Ձեր գործը…

– Երբ որդիս՝ Սաշան, 7 տարեկան էր, ասում էր. «Հայրիկ, ինչ լավ է, որ ազդագրերին գրված է՝ «Թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր՝ Ալեքսանդր Գրիգորյան: Երբ մեծանամ, և դու այլևս չլինես, այդ ազդագրերըը կարիք չի լինի փոխել»:

Բայց եթե լուրջ խոսենք, իմ ամբողջ փորձը հուշում է, որ եթե հետնորդդ թատրոնում է ծնվում, ապա թատոնը միայն շահում է: Ինչ վերաբերում է իմ զավակներին, դեռ շատ վաղ է նրանց հետ այդ թեմայով խոսել:

Զրուցեց

Միքայել ԱՀԱՐՈՆՅԱՆԸ