Ի՞նչ գին է ուզում Թուրքիան սահմանի բացման դիմաց

Ալեքսանդր Իսկանդարյան. «Տեղեր կան, որտեղ Ղարաբաղի հարցի վերաբերյալ մոտեցում չեն կարող անցկացնել, օրինակ, արձանագրություներում: Իսկ տեղեր կան, ուր կոշտ սահմանափակում չկա, սակայն որոշ լսարանների համար հայտարարություններ անելու կարիք կա, ինչն էլ և անում է թուրքական կողմը»:

Նույնիսկ hոկտեմբերի 10-ին՝ Ցյուրիխում հայ-թուրքական արձանագրությունները ստորագրելուց հետո էլ, ուր ոչ մի խոսք չկա ղարաբաղյան հարցի մասին, թուրքական վերնախավը, մասնավորապես վարչապետ Էրդողանը չի դադարում հայտարարել, որ մինչև հայկական զորքերը դուրս չգան Ադրբեջանից «գրավյալ» տարածքներից, սահմանը չի բացվի:

Ի՞նչ է սա նշանակում և ինչ նպատակ ունեն այս հայտարարությունները:

Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը հոկտեմբերի 7-ին ԱԺ-ում ասաց, որ իշխանությունները ուշի ուշով հետևում են թուրքական և ադրբեջանական կողմից հնչող հայտարարություններին.«սակայն հիմնվել միայն դրանց վրա ճիշտ չի»:

«Այս բարձր ամբիոնից ես հայտարարում եմ, որ մեր ընտրած ռազմավարությունը ճիշտ է, որ մենք հաղթանակած ենք դուրս գալու այս գործընթացից, և այդ մենք ենք նախապայմաններ թելադրում թուրքական կողմին»,- ասաց վարչապետը:

Դաշնակցական Վահան Հովհաննիսյանն ասաց, որ չի կիսում իշխանական տեսակետը, թե նախապայմաններ չկան. «իհարկե, դրանք կան, և եթե իշխանությունը կարծում է, որ այս գործընթացը սկիզբ է դնում Թուրքիայի հետ երկխոսությանը, ապա ես կարծում եմ, որ սա վերջ կդնի Թուրքիայի հետ հնարավոր երկխոսությանը, որովհետև համաձայնագրի ստորագրումից հետո Թուրքիան կստանա այն, ինչ ուզում է»:
Դաշնակցական պատգամավորը հղում արեց Թուրքիայի նախագահ Գյուլի այն հայտարարությանը, որ նա արել էր հոկտեմբերի 6-ին Փարիզում, ուր խոսելով միջկառավարական հանձնաժողովի մասին, ասել էր, որ Ցեղասպանություն չի եղել. «… այլ եղել են ողբերգական դեպքեր, որոնց ընթացքում եղել են երկկողմանի զոհեր»:

Հայաստանի վարչապետը շեշտում է, որ պետք է հիմք ընդունել Հայաստանի նախագահի հայտարարությունը, ով բազմիցս տարբեր ամբիոններից ասել է, որ Ցեղասպանության ճանաչման հարցը երբեք չի քննարկվելու և այն այժմ էլ հանդիսանում է ՀՀ արտաքին քաղաքականության գերակա խնդիրներից:

«Ես հատուկ ուզում եմ հանրության և վերլուծաբանների ուշադրությունը հրավիրել այն հանգամանքի վրա, թե ինչու՞ գործընթացի մասին կարծիք կազմելիս մեր ընդդիմադիրները հիմք են ընդունում ոչ թե մեր նախագահի, այլ ադրբեջանական և թուրքական վերնախավի կողմից հնչող հայտարարությունները: Չէ՞ որ, դրանք շատ հաճախ չեն համապատասխանում իրականությանը»:

Քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանն ասում է, որ հատկապես թուրքական կողմի տեսակետն է հիմք համարում, քանի որ. «սահմանը Էրդողանն է բացելու: Հո՞ մեր նախագահը չի բացելու, որ նրա հայտարարությունը հիմք ընդունենք»:

Լրատվամիջոցների կովկասյան ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանը մեկնաբանելով թուրքական կողմի հայտարարությունները ասում է, որ երբ թուրքական մի պաշտոնյա ստորագրում է մի փաստաթուղթ, որից ժամեր անց մեկ ուրիշ թուրքական պաշտոնյա անում է տրամագծորեն դրան հակառակ հայտարարություն, ակնհայտ է, որ այն ունի որոշակի նպատակ:

Նա ասում է, որ իրար հակասող արձանագրությունների և հայտարարությունների պատճառն այն է, որ թուրքական քաղաքական վերնախավը միաժամանակ աշխատում է տարբեր քաղաքական դաշտերում.«ամերիկյան, հայկական, եվրոպական, ադրբեջանական և մի քանի թուրքական»: Այսինքն, տեղեր կան, որտեղ Ղարաբաղի հարցի վերաբերյալ մոտեցում չեն կարող անցկացնել, օրինակ, արձանագրություներում: «Իսկ տեղեր կան, ուր կոշտ սահմանափակում չկա, սակայն որոշ լսարանների համար հայտարարություններ անելու կարիք կա, ինչն էլ անում են»,- ասում է Իսկանդարյանը:

Իսկանդարյանն ասում է, որ դիվանագիտության մեջ դա ընդունված պրակտիկա է, և հայ դիվանագետները տարբեր ամբիոններում ևս տարբեր հայտարարություններ են անում՝ կախված պահանջվող իրավիճակից:

«Եվ այդ իրար հակասող գործողությունները բովանդակային իմաստից բացի, տարբերվում են նրանով, որ դրանցից մեկը փաստաթուղթ է, իսկ մյուսը՝ ոչ,-ասում է Իսկանդարյանը,- որ դրանցից մեկը վաղը խորհրդարաններում վավերացվելուց հետո կարող է դառնալ օրենք, իսկ մյուսն այդպես էլ կմնա որպես խոսք»:

Բոզոյանն ասում է, որ թուրքական կողմի հայտարարությունները թեպետ արձանագրություններում արտահայտված չեն, բայց դրանք միջնորդների հետ բանավոր համաձայնությունների փուլում են: Ըստ նրա՝ սահման բացելը առանց նախապայմանների անտրամաբանական է. «Թուրքիան չի գնա միակողմանի զիջման: Նախապայմանները, որոնք արձանագրություններում տեղ չեն գտել, Թուրքիան պահանջում է ԵԱՀԿ-ից, ասելով` հարգելի միջնորդներ, դուք Ղարաբաղի հարցը լուծեք, ես էլ սահմանը կբացեմ»:

Ըստ Բոզոյանի՝ համաձայնագրի ստորագրումից հետո Ղարաբաղի հարցում սպասվում է ակտիվացում:

Իսկանդարյանն ասում է, որ երբ Թուրքիան տալիս է մի բան՝ բաց սահման և փոխարենը չի ստանում Ղարաբաղ, մարդիկ սկսում են դրա տակ 7 կնիքների հետևում թաքնված գաղտնիք փնտրել: Նա ասում է, որ իրականում Թուրքիան ստանում է, բայց այլ բան և ուրիշ տեղից` նկատի ունենալով Եվրոպայի միություն մտնելու հնարավորությունը, որն անհնար է փակ սահմաններով:

«Եթե դա այդպես չլիներ, ապա ոչ մի գործընթաց էլ չէր լինի, որովհետև Հայաստանն ինքնին Թուրքիայի համար ոչ մի հետաքրքրություն չի ներկայացնում»,- ասում է Իսկանդարյանը:

Քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանն ասում է, որ հատկապես թուրքական կողմի տեսակետն է հիմք համարում, քանի որ. «սահմանը Էրդողանն է բացելու: Հո՞ մեր նախագահը չի բացելու, որ նրա հայտարարությունը հիմք ընդունենք»:

«Ես չգիտեմ այդպիսի երկիր, որ ԵՄ կարող է մտնել փակ սահմաններով,- ասում է Իսկանդարյանը,- իհարկե դա չի նշանակում, որ սահմանները բացելով Թուրքիան միանգամից կհայտնվի ԵՄ-ում: Ընդհանրապես, ես կարծում եմ, որ Թուրքիայի ԵՄ-ին ինտեգրվելու հարցը բարդ պրոցես է, որը շատ երկար կձգվի, բայց իհարկե սահմանի բացումը նրա համար պլյուս է: Թուրքիան ունի նաև քրդական հարց, որի հետ ոչինչ անել չի կարող և ԵՄ-ին ասում է, որ քրդերի հետ համաձայնության գալ չի լինում, բայց, ահա, տեսեք հայերի հետ մենք այս բանն արեցինք»:

Թուրքիան կայսրական անցյալ ունեցող պետություն է և խնդիրներ ունի բոլոր հարևանների հետ՝ Հունաստան, Բուլղարիա, Սիրիա, Ռուսաստան, Իրան, Կիպրոս:
«Բայց հայերի հետ խնդիրներն ավելի սուր են,- ասում է Իսկանդարյանը,-որովհետև հարաբերություններ չկան և Թուրքիային պետք է սահմանները բացել:

Տարածաշրջանում 15 տարի տևած թուրքական քաղաքականությունը նրանց ոչ մի դիվիդենտ չբերեց: Իսկ Դավութօղլուն առաջնորդվում է « 0 խնդիր հարևանների հետ» կոնցեպցիայով»:

Ըստ Բոզոյանի՝ Թուրքիայի համար ԵՄ տանող ճանապարհը սահմանի բացման հետ ոչ մի կապ չունի: «Հայաստանի հարցը Թուրքիայի համար երկրորդական հարց է, այնտեղ Կիպրոսի հարցն էլ կա, որն ավելի կարևոր է»,- ասում է Բոզոյանը:
Հայ հանրությունում հայ-թուրքական արձանագրությունները միանշանակ չեն ընդունվում:

Բոզոյանն ասում է, որ հասարակության տրամադրությունները պայմանականորեն կարելի է բաժանել 3 շերտերի: «Մի մասը տնտեսական և այլ ակնկալիքներ ունենալու հույսով կողմ է սահմանի բացմանը,- ասում է Բոզոյանը,- մյուս մասը՝ անվտանգության և պատմական փաստերի աղավաղման պատճառով կտրականապես դեմ է, և մի ստվար զանգված կա, որը կողմնորոշված չի, որովհետև տեղեկացված չի և չգիտի` լա՞վ է դա, թե՞ վատ»:

Նա ասում է, որ կողմ և դեմ կողմեր կան և՛, պրոիշխանական և՛, ընդդիմադիր դաշտերում. «Մարդ կա, որ դեմ է, բայց գտնվելով իշխանական դաշտում ստիպված է ցույց տալ, որ համաձայն է իշխանության դիրքորոշման հետ և հակառակը»,- ասում է Բոզոյանը:

Բոզոյանն ասում է, որ դժգոհ է, թե՛ իշխանությունների, և թե՛ ընդդիմադիրների դիրքորոշումներից. «Մեր ժողովուրդը ազգային անվտանգության բնազդ չունի,- ասում է նա,- մեր քաղաքական վերնախավը ոչ իրատեսորեն է ընկալում իրավիճակը և չի տիրապետում քաղաքական դաշտի լիարժեքությանը, երրորդ ուժին ապավինելը հիմարություն է(ԵԱՀԿ-ն նկատի ունի): Իսկ ընդդիմադիրները Ղարաբաղյան հարցը թողած՝ զբաղված են պատմական անցյալի հարցերի քննարկմամբ: 1000 տարի էլ, որ անցնի մենք թուրքերից մի մետր հող չենք կարող վերցնել»:

Իսկանդարյանն ասում է, որ հասարակական այս շերտերի տարբեր կողմնորոշումների մեջ կարևորն այն է թե ընդդիմադիրները մինչև ուր են պատրաստ պայքարել. «Մի բան է այդ հարցի մասին պասսիվ մտածելը, ուրիշ բան է՝ ակտիվ կերպով ընդդիմանալ գործընթացին: Այդ ակտիվ քաղաքական ընդդիմությունը ես չեմ տեսնում այսօր, որը կար, օրինակ, նախագահական ընտրությունների և դրան հաջորդած մարտի մեկյան իրադարձությունների ժամանակ:

Այն ժամանակ ընդդիմությունը դե ֆակտո կազմում էր 40 տոկոս, իսկ այսօր սահմանափակվել է դաշնակցականների պասսիվ ստորագրահավաքով»:

Իսկանդարյանն ասում է, որ հայ հասարակությունը նյարդային վիճակում է:
«Դրա համար տարբեր պատճառներ կան,- ասում է Իսկանդարյանը,- ա) մենք ցեղասպանության կրած ժողովուրդ ենք, բ) դա կոնսերվատիզմի հետևանք է: Կա մի ստվար զանգված, որ ուղղակի հարմարվել է կոսերվացված ապրելակերպի հետ և դեմ է փոփոխություններին: գ) Եվ վերջապես դա կապված է իշխանության թույլ լեգիտիմության հետ»:
Իսկ թե ինչպես կարող է ազդել թուրքական կողմից հնչող հայտարարությունները հայ հասարակության վրա, պետք է փնտրել նրա հոգեվիճակում: «Երբ մարդու վրա ազդում է ցանկացած շշուկ, դրա մեղավորը մուկը կամ տառական չի, այլ նրա նյարդային վիճակը»,- ասում է Իսկանդարյանը:

Իսկանդարյանն ասում է, որ մենք դեռևս գործընթացի մեջ ենք, և այն դեռ նոր է սկսվում. «խոսել արդյունքների մասին, դեռևս վաղ է, սակայն մի բան պարզ է. Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունն ակտիվացել է և պետք է սպասել, թե ինչի այն կբերի»: