Կանանց տոնը

Մարտի 8-ը կապում են ֆեմինիստների շարժման, Ռոզա Լյուքսեմբուրգի և Կլարա Ցետկինի անունների հետ: Սակայն, պարզվում է, այս «տոնն» ավելի հին արմատներ ունի:

Բայց նախ այն մասին, թե երբվանից և ինչպես Մարտի 8-ը դարձավ կանանց միջազգային տոն: Մարտի 8-ի «տոնը» հորինվեց ֆեմինիստ Կլարա Ցետկինի կողմից 1910 թ. և հաջորդ տարի Կին սոցիալիստների եվրոպական կոնֆերանսում հաստատվեց որպես Կանանց միջազգային տոն:

Սակայն ինչո՞ւ հենց մարտի 8-ը: Առհասարակ, ոմանք տոնը կապում են գարնանամուտի հետ, սակայն այդ դեպքում ավելի տրամաբանական կլիներ տոնը նշել մարտի 22-ին: Մարտի 8-ի խորհրդի մասին նրա կնքահայրերը ոչինչ չեն ավանդել: Չեն ավանդել որովհետև նրա մեջ սև խորհուրդ է թաքնված:

Տոնի արմատները գալիս են հազարամյակների խորքից: Այն հուդայական տոն է, որ կոչվում է Փուրիմ և նվիրված է Պարսկաստանի` ազգությամբ հրեա թագուհի Էսթերին: Փուրիմ տոնը հրեաները նշում են գարնանամուտին: Չնայած այն որևէ առնչություն չունի գարնանային գիշերահավասարի հետ: Իրենք` հրեաները, առաջնորդվում են լուսնային օրացույցով: Հետևաբար, հրեական ազգային տոները նույպես շարժական էին: Քանի որ կանանց միջազգային տոնը Եվրոպայում շարժական օրացույցով նշել չէր կարելի, նրա ջատագովներն ուղղակի միտք հղացան այն տոնել մարտի 8-ին:

Առհասարակ Փուրիմն առանձնահատուկ է նրանով, որ համաձայն «Հրեական հանրագիտարանի»` կրոնական տոն չէ, կապված չէ որևէ աստվածության կամ տաճարի հետ: Տոնի ակունքները հետևյալն են:

Հրեաների բաբելոնյան գերությունն ավարտվեց, երբ մ.թ.ա. V դարում պարսիկները գրավեցին Բաբելոնը: Հրեաներին ազատություն տրվեց վերադառնալու Պաղեստին: Սակայն Ավետյաց երկիր վերադարձողների թվաքանակը չնչին էր: Թափառական կյանքի սովոր ժողովուրդը չէր ցանկանում այլևս լքել «գերության» քաղաքն ու հաստատվել ամայի ու անապատային Պաղեստինում: Հրեաները բաբելոնյան գերության ընթացքում հիմնավորվել էին Միջագետքում: Նրանք իրենց ձեռքն էին վերցրել առևտուրը, տնտեսության շատ ճյուղեր, խարդավանքով և բազում միջոցներով իրենց մարդկանց էին տեղավորել պետական ապարատներում, մի խոսքով` ամենևին էլ ստրուկի կամ գերվածի կարգավիճակում չէին: Հրեական կապիտալն անգամ ճնշում ու խանգարում էր պարսիկներին, որոնք իրենց նվաճումներին, բնականաբար, ցանկանում էին նյութական արտահայտություն տալ, սակայն ամենուր իշխող հրեականությունը լուրջ խոչընդոտ էր: Այս ամենը, բնականաբար, չէին կարող հանդուրժել պարսիկ մեծատոհմիկները և ռազմական ավագանին: Եվ ահա պարսկական ազնվականությունը բողոքում է Քսերքսես արքային և պահանջում արտաքսել հրեաներին Պարսկաստանից և մասնավորապես` Բաբելոնից:

Պարսիկ ազնվականներն առաջին նախարար Ամանի գլխավորությամբ կարողանում են համոզել Քսերքսեսին, վտարել հրեաներին երկրից, իսկ ընդդիմացողներին` սրի քաշել: Հրեաները խուճապի մեջ էին: Եվ փրկության հույսով դիմում են արքայի կնոջը` ազգությամբ հրեա Էսթերին: Էսթերն անմիջապես գործի է անցնում. իր հորեղբորորդու` Մարդոքեոսի հետ, որը վայելում էր արքայի վստահությունը: Նա կարողանում է ամուսնուն` պարսից ահեղ արքային համոզել հետևյալ խոսքերով.

«Դու սիրում ես ինձ, նշանակում է սիրում ես նաև նրանց, ում ես եմ սիրում: Դա նշանակում է` դու սիրում ես իմ ժողովրդին: Դա նշանակում է նաև, դու ատում ես նրանց, ովքեր ինձ են ատում: Միաժամանակ ատում ես իմ ժողովրդի թշնամիներին: Ուրեմն արձակիր ատելությունդ և պատժիր իմ ժողովրդի թշնամիներին: Չէ՞ որ մեր թշնամիներն ընդհանուր են»:

Եվ Քսերքսեսը, ընկնելով կնոջ ծուղակը, առանց երկար մտածելու հրամայում է ոչնչացնել այն ազնվականներին, որոնք հղացել էին հրեաների արտաքսումն ու սպանությունը:

Նախճիրը կատարվում է Ադար ամսվա 13-ին, որ համապատասխանում է փետրվարի վերջին և մարտի սկզբին: Արքայի հրամանով հրեաների առաջնորդած բանակը հարձակվում է այն ազնվականների ու տոհմերի վրա, որոնց դեմ քեն ունեին, ու կոտորում են նրանց, նրանց գույքը և ինչքը հափշտակում, կանանց և երեխաներին ստրկացնում: Երկու օրվա ընթացքում հրեաները կոտորում են շուրջ 75 հազար հոգու: Պարսիկ ազնվականների ողջ ունեցվածքը հանձնվում է հրեաներին: Կախաղան է բարձացվում նաև առաջին նախարար Ամանը` իր տասը որդիներով:

Դրանից հետո հրեաներն ամեն տարի նշում են Փուրիմը` կանանց մեծարման տոնը, որն իրավամբ նվիրված է թագուհի Էսթերին, որ իր հմայքով, խորամանկությամբ ու նենգությամբ տասնյակհազարավոր պարսիկների, այդ թվում` կանանց և երեխաների, կոտորածի պատճառը դարձավ: Այս տոնը հրեաները նշում են մեծ շուքով, տոնախմբությամբ, երաժշտությամբ ու պարերով:

Որքան էլ տարօրինակ է, սակայն «տղամարդկանց օրը»` փետրվարի 23-ը, որ իբր, Կարմիր բանակի ստեղծման օրն է, նույնպես կապված է Փուրիմի տոնակատարության հետ: Փուրիմը, կանանց մեծարման տոն լինելուց զատ, թշնամու նկատմամբ տարած հաղթանակի տոն է: Եթե ուշադրություն դարձնենք, փետրվարի 23-ը նույն մարտի 8-ն է, ուղղակի` հին տոմարով: Բանն այն է, որ 1911 թվականից Մարտի 8-ը նշվում էր փետրվարին: Իսկ երբ ընդունվեց նոր տոմարը, մարդիկ դեռևս սովորույթի  ուժով տոնը նշում էին հին տոմարով: Իսկ նորովի նշողներն էլ համարում էին, որ փետրվարյան տոնը «բաց» է մնացել: Եվ ահա մի քանի տարի անց ծնվում է գեղեցիկ լեգենդը` Կարմիր բանակի ծնունդի և առաջին հաղթանակի մասին:

Ամեն դեպքում սա սոսկ լեգենդ է: 1918 թ. փետրվարի 23-ին որևէ ճակատամարտ, որևէ հաղթանակ չի եղել: 1918 թ. ռուսական մամուլում  որևէ նման բան հիշատակված չէ: Միայն 1922 թվականին փետրվարի 23-ը հիշատակվեց որպես «Հաղթանակի օր»: Սակայն դեռևս 1917 թ. մարտի 7-ին «Պրավդան» գրում էր, որ փետրվարի 23-ը տոնական օր է: Այդ օրը, իբր, Պետրոգրադի կանայք ցույցի են դուրս եկել կայսերական իշխանությունների դեմ:

Առհասարակ, փետրվարի 23-ի խորհրդի մեջ էլ Ռուսաստանի համար տխուր ու ամոթալի երևույթ կա. Խորհրդային Ռուսաստանի ժողկոմխորհը հենց այդ օրն ընդունեց և հաստատեց Բրեստի ամոթալի հաշտության պայմանագրի դրույթները: Դա նշանակում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի արդյունքում Ռուսաստանի կապիտուլացիան:

Հ.Գ. Այսօր մենք ունենք հզոր ու հաղթական բանակ, բայց դեռևս սովորույթի ուժով շատերը հենց փետրվարի 23-ն են նշում որպես բանակի օր և շնորհավորում միմյանց: Այն բանակի, որ 1920 թ. կործանեց Հայաստանի Հանրապետությունն ու թաղեց հայության անկախության երազանքը:

Մենք ունենք ապրիլի 7-ի մայրության և գեղեցկության տոնը: Սակայն, ցավոք, ապրիլի 7-ն անգամ պետական տոնացույցում չկա և համարվում է աշխատանքային օր: Տոնը նվիրված է մայրության, գեղեցկության ու խոհեմության աստվածուհի Անահիտին: Եվ մենք պարտավոր ենք հենց այդ օրը խնկարկել որպես կանանց և մայրության տոն:

 Վահե ԱՆԹԱՆԵՍՅԱՆ