«Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագիծն ուղղված է ապագային»

Հարցազրույց ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն Ռուբեն Սաֆրաստյանի հետ:

– Պարոն Սաֆրաստյան, օրերս Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը հայտնվել է Ֆրանսիայի Սենատի օրակարգում: Ձեր կանխատեսումները իրավիճակի հնարավոր զարգացումների վերաբերյալ. հնարավո՞ր է` օրինագիծն ընդունվի:

– Կարծում եմ, որ նման օրինագծի ընդունումն այս պահին ավելի իրատեսական է, քան երբևէ, քանի որ  և՛ ձախերը, և՛ աջերը, այսինքն` և՛ Սարկոզիի շուրջ  համախմբվածները, և՛ սոցիալիստները կողմ են օրինագծի ընդունմանը: Ինչո՞վ է կարևոր  այս օրինագիծը: Կարևոր է Ֆրանսիայի և ընդհանրապես Եվրոպայի համար, քանի որ այն հանցագործություն է  մարդկության դեմ և պետք է դատապարտվի, պետք է դատապարտվի նաև այն մարդկանց, քաղաքական ուժերի  դիրքորոշումը, որոնք փորձում են կոծկել, ժխտել,  կեղծել պատմությունը, սա քայլ է դեպի ապագա, և Ֆրանսիան սա գիտակցում է:

– Այսինքն` ուզում եք ասել, որ քաղաքական ենթատեքստ չկա՞:

– Անշուշտ, կա նաև քաղաքական ենթատեքստ, սակայն այս օրինագծի նպատակն է կանխարգելել ցեղասպանության կրկնությունը: Այս քայլն ուղղված է նաև ապագային: Այո, Ցեղասպանությունն եղել է անցյալում, սակայն օրինագիծն ուղղված է ապագային, որպեսզի նման բան այլևս չկրկնվի:

Անշուշտ, այստեղ կա նաև քաղաքական ենթատեքստ: Թուրքիան բռնել է եվրաինտեգրման ճանապարհը, սակայն նա դեռևս շատ չափանիշերով չի համապատասխանում Եվրամիության չափանիշերին, և սա ևս մի քայլ է` ցույց տալու, որ Թուրքիան դեռ պատրաստ չէ` իր անցյալի հետ հաշվի նստելու, ճանաչելու և դատապարտելու իր սխալները: Թուրքիան դեռևս չի կարողանում դա անել:

Նման քննարկումները Թուրքիայի համար ավելի շատ իր անցյալի հետ հաշտվելու հնարավորություն են: Այս օրինագիծը կարևոր է նաև թուրք հասարակության մտածողության փոփոխության իմաստով: Սա նշանակում է, որ թուրք հասարակությունը կմտածի, որ  Ֆրանսիայի պես մեծ տերությունը ոչ  միայն ընդունում է, այլև ժխտումը քրեականացնելու մասին օրինագիծ է ընդունում: Ամեն մի թուրք ինքն իրեն այդ հարցը կտա:

Թուրքիան դեռ շատ մեծ ճանապարհ պետք է անցնի` որպես հասարակություն, որ կարողանա Ցեղասպանության ողջ ծանրությունն ընդունի, որ  դատապարտելով ճանաչի: Մենք տեսնում ենք, որ Թուրքիայում կան առանձին մարդիկ, ովքեր ընդունում են Ցեղասպանությունը, արտահայտվում, բայց, ցավոք սրտի, իբրև հասարակություն նրանք դեռ պատրաստ չեն:

– Մասնագետները տարբեր տեսակետներ են արտահայտում, թե ինչու Ֆրանսիան որոշեց օրինագիծը մտցնել Սենատի օրակարգ: Շատերը պնդում են, թե Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզին ցանկանում է շահել հայերի աջակցությունը նախագահական ընտրությունների ժամանակ, այդ պատճառով էլ արեց ամեն ինչ, որ այս օրինագիծը մտնի Սենատի օրակարգ:

– Սա շատ պարզունակ մոտեցում է տվյալ հարցի վերաբերյալ: Իհարկե, ամեն մի քաղաքական գործիչ կամ ուժ որևէ որոշում ընդունելուց առաջ  մտածում է` ինչ օգուտ կտա այդ քայլն իրեն: Սակայն այս հարցը չի կարելի այդքան նեղացնել, բերել մտցնել քաղաքական շահի շրջանակ: Սա այնպիսի խնդիրներից է, որ վերաբերում է ապագային, այսինքն` ուղղված է ապագայում ցեղասպանությունների կանխարգելմանը:

– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, գիտենք, որ Թուրքիայում գործում է 301-րդ հոդվածը, որը քրեական պատասխանատվության է ենթարկում Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող անձանց: Չի՞ հակասում այս արդեն գոյություն ունեցող օրենքը Սենատի օրակարգում ընդգրկված օրինագծին:

– Այո, հարցադրումը տեղին է: Եթե նման օրինագիծ ընդունվի Սենատի կողմից, կնշանակի, որ Թուրքիայի  համար եվրաինտեգրում ուղղակի հնարավոր չէ, քանի որ ինքը հակառակն է անում:

– Շատ թուրքական աղբյուրներ նշում են, որ Ֆրանսիան, ընդունելով նման օրինագիծ, կխախտի մարդու ազատ արտահայտվելու իրավունքը: Որքանո՞վ է սա մարդու ազատ արտահայտվելու իրավունքի խախտում:

– Թուրքերը փոխում են հասկացությունները, վերափոխում, ներկայացնում իրենց տեսանկյունից: Փոխում են բառերը, փորձում ազդել հասարակության վրա, թե տեսեք` չեն թողնում` մարդն ազատորեն արտահայտի իր կարծիքը: Եթե դա մարդու իրավունքների խախտում է, ապա ինչո՞ւ է, օրինակ, ֆաշիզմը ևս դատապարտվում, ինչո՞ւ չի թույլատրվում ռասիստական արտահայտություններ անել և այլն, իսկ ինչո՞ւ չպետք է դատապարտվի նաև Հայոց ցեղասպանությունը, չէ՞ որ այն հանցագործություն է` ուղղված մարդկության դեմ,  ուրեմն պետք է դատապարտվի:

– Կարո՞ղ ենք համարել, որ այս քայլով Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը նորից ակտիվ քաղաքական դաշտ տեղափոխվեց:

– Ցեղասպանության ճանաչման պրոցեսը երբեք այդ դաշտից դուրս չի էլ եղել: Սակայն, ցավոք սրտի, այս հարցը քաղաքականացված է: ԱՄՆ-ում, օրինակ, գիտական միտքը ճանաչում է Ցեղասպանությունը, սակայն որպես պետություն` չի ճանաչում` քաղաքական օրակարգից ելնելով: Կան տարբեր գործոններ, որոնք թույլ չեն տալիս ԱՄՆ-ին` իբրև պետության, ճանաչել այն:

– Պարոն Սաֆրաստյանն, իսկ ի՞նչ զարգացումներ եք կանխատեսում թուրք–ֆրանսիական հարաբերություններում:

– Պատմական փորձ կա արդեն. 2006 թ., երբ Ֆրանսիան ճանաչեց  Ցեղասպանությունը, Թուրքիան փորձեց պատժամիջոցներ կիրառել, սակայն դրանք , սպասված արդյունքները չտվեցին, և Թուրքիան ստիպված եղավ վերացնել այդ պատժամիջոցները, քանի որ դրանք առաջին հերթին հենց իրեն էին վնասում: Անշուշտ, որոշ հարցերում Ֆրանսիան ևս կտուժի, սակայն այս քայլով Ֆրանսիան ավելին է ձեռք բերում: Օրինագծով նա, փաստորեն, դատապարտում է մարդկության դեմ հանցագործությունն ու փորձում կանխել դրա կրկնությունը:

Եվրոպան ինքն իր անցյալի հետ վաղուց հաշտվել է, իր գործած սխալների հետ հաշվի նստել, իսկ այս ճանապարհին հասնելու համար Թուրքիան դեռ երկար ճանապարհ ունի անցնելու, հետևաբար, Եվրամիության դռները դեռևս փակ են Թուրքիայի համար:

Զրույցը վարեց Մարիամ ՄՈՒՂԴՈՒՍՅԱՆԸ