«Ամենաապաշնորհ իշխանությանն էլ կարելի է հարկադրել». Թաթուլ Մանասերյան

«Անկախի» հարցերին պատասխանում է տնտեսական գիտությունների դոկտոր Թաթուլ Մանասերյանը

–Պարոն Մանասերյան, ինչպե՞ս Վրաստանում նվազեց կոռուպցիան, և ի՞նչ արեց Վրաստանը, որ չենք անում մենք:

-Միջազգային կառույցների վիճակագրության տվյալների համաձայն` 5 տարի առաջ Վրաստանի բնակչության 95 տոկոսը կաշառք է տվել կամ վերցրել: Այսօր այնտեղ հազիվ 10-15 տոկոս կաշառակերություն լինի: Սա նշանակում է, որ դա հաղթահարելի խնդիր է: Եվ այն տեսակետը, թե դրա համար մի քանի սերունդ է պետք, չեմ ընդունում: Երբեմն խնդիր է դրվում, բայց դրան հետո չեն հետևում, առաջին ամիսը խիստ են լինում, հետո նորից բարձիթողի վիճակ է: Հիշենք, օրինակ` հետիոտնի փողոցը պատահական տեղից անցնելու հետ կապված խստացումները: Տուգանքներ եղան սկզբում, բայց հիմա նորից նույն վիճակն է. ով որտեղից ուզում անցնում է:

–Այսօր շատ է խոսվում, որ մեր գործարարները գնում են Վրաստան բիզնես սկսելու կամ իրենց բիզնեսը տեղափոխում են այնտեղ: Ինչո՞վ է այդ միջավայրը նպաստավոր:

-Մեր հարկային օրենքները նորմալ են, և հարկային բեռն ավելի ծանր չէ, քան Վրաստանում: Պարզապես այն միջավայրը, որտեղ աշխատում են մեր ձեռներեցները, տարբերակված մոտեցումներ չկան, թե ում ինչքան թթվածին է պետք շնչելու համար, այդ պատճառով էլ  մարդիկ ստիպված են լինում փակել բիզնեսը: Պետք է տարբերակված մոտեցում լինի խոշոր, միջին և մանր բիզնեսի համար: Դա չի նշանակում, իհարկե, խոշորին նեղել, բայց եթե փոքրը արտադրություն է դնում, որը շատ պետք է մեր երկրի կայացմանը, ուրեմն նրան պետք է որոշ արտոնություններ տրվեն: Մեզ մոտ օրենքի առջև բոլորը հավասար չեն:

Քամե՞լ մարդուց մինչև վերջին կաթիլը, որ նա փակի բիզնեսը, և այլևս ոչ մի դրամ չգնա գանձարան, թե՞ ինչ-ինչ արտոնություններ տալ օրինական դաշտում, որպեսզի կայանա և մրցունակ դառնա, և հետո նոր կիրառել հարկային ողջ բեռը: Վրաստանում տարբեր ոլորտներում տարբեր արտոնություններ կան: Ծովափնյա ներդրողները, օրինակ,  որոշակի ժամանակահատվածում ազատվում են որոշ հարկերից: Կարծում եմ, որ կառավարությունը պետք է մտածի և ստեղծի ազատ տնտեսական գոտիներ: Այդ մասին ես 20 տարի է` խոսում եմ: Ազատ գոտիներում հարկեր չեն գանձվում, և թույլ է  տրվում, որ մարդիկ կայանան, բիզնեսն  ընդլայնվի, հետո նոր մտնեն  հարկային դաշտ: Այս դեպքում  աշխատատեղ է բացվում, սոցիալական խնդիր է լուծվում, ապրանքներ են արտադրվում, արտահանումն է խթանվում, և այս ամենը հավասարակշռում է այն հարկերը,  որ կարող էին գանձվել:

–Նույն պատմությունն է նաև ավտոմեքենաների պետհամարանիշների հարցում: Մեր քաղաքացիները չեն ուզում այստեղ մաքսազերել: Ինչու՞:

-Ցանկացած օրենք պետք է նպաստի ժողովրդի բարեկեցությանը: Վրաստանում մաքսերի մակարդակը ցածր է, մեզ մոտ գրեթե  3 անգամ բարձր է, այդ պատճառով էլ մարդիկ գերադասում են վրացական համարանիշներով երթևեկել: Դժվար է ասել, թե որոշում կայացնողը ինչի հիման վրա է դա արել, մեր կառավարությունը պետք է մտածի, թե ինչ անի, որ քաղաքացին չգնա զարտուղի ճանապարհով:

–Բայց եթե Վրաստանն այդքան բարեփոխումներ է արել, ի՞նչն է մեզ խանգարում:

– Վրաստանը, թեև հարևան երկիր է, բայց իր առանձնահատկություններն ունի: Ես, ողջունելով այդ միջավայրը, որ նպաստավոր է բիզնեսի համար, այնուամենայնիվ չէի ցանկանա, որ Հայաստանի պարագայում ունենայինք այդպիսի նախադեպ:  Վրաստանի իշխանական վերնախավն իր վարձատրությունը ստանում է այլ երկրի գանաձարանից` ԱՄՆ-ից, ԵՄ-ից:  Արդյոք մենք` որպես ազգ ու պետություն, պատրա՞ստ ենք այդ գինը վճարել: Սա աջակցություն է, որը ցանկալի է ունենալ, սակայն այսպիսի ուղիղ կախվածություն ունենալ` աշխատավարձերի և եկամուտների առումով, հոգեբանորեն ծանր և լուրջ խնդիր է:

–Բայց մեզ մոտ էլ այս «եկամուտները» գոյանում են ժողովրդի հաշվին, այսինքն` ստվերից:

-Ստվերի հաշվին չէ, որ պետք է ավելանան եկամուտները, այլ ստվերի կրճատման,  և եթե մեզ մոտ շատ լավ գիտեն, թե ով ինչքան է վաստակում, նրանից ինչ կարող են ունենալ և մեջ-մեջ անել, դա կարող են ուղղել պետական գանձարան և այնտեղից ստանալ բարձր աշխատավարձեր: Ես կարծում եմ, որ բարեփոխումները պետք է մեր ջանքերով իրականացնենք:

–Մեր տնտեսությունը խոցելի տեղեր շատ ունի, օրինակ` նույն շաքարի ոլորտում, կամ թեկուզ գնաճը: Կառավարությունը չի՞ կարող ներազդել գնի վրա:

-Շաքարի ոլորտն ամբողջությամբ մոնոպոլիզացված է, իսկ եթե չկա մրցակցություն, չկա հակադրող ուժ, ամեն ինչ էլ սպասելի է: Կառավարությունը վերահսկող և կարգավորիչ գործառույթներ ունի, որով պետք  անպայման ներազդի շուկայի բոլոր սեգմենտների վրա, տեսնի, թե որտեղ են չարաշահումներն ու չհիմնավորված բարձր գները: Եթե դա չի անում, ուրեմն պետք է հարցն ուղղել նրանց: Ինչ վերաբերում է գնաճին, ապա դա պայմանավորված է արտաքին և ներքին գործոններով և դրանց օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով: Շատ բաներ մեզանից կախված չեն, քանի որ մենք հիմնականում ներմուծող երկիր ենք և չենք կարող ազդել դրսի շուկայի վրա, սակայն ներսում անելիքներ ունենք: Օրինակ` նույն  գյուղմթերքների շուկայում. երեկոյան գյուղացին մթերքը տալիս է մի գնով, իսկ առավոտյան այդ մթերքը վաճառվում է  գրեթե երեք անգամ ավելի գնով:

Մենք պետք  պահանջենք պետությունից: Ինչպե՞ս սովորեցինք ՀԴՄ կտրոններ պահանջել. դրա  շնորհիվ մի հատված ստվերից դուրս եկավ: Մեզ մոտ սպառողը պահանջկոտ չէ, և առանձին անհատները չեն մտածում, որ կարող են ուժ կազմել սոցիալական խնդիրների շուրջ: Մեր ժողովուրդը, օրինակ, շատ քիչ  դեպքերում է  ըմբոստանում: Մարդիկ միտինգ չեն անում,  օրինակ, հացի կամ շաքարավազի գնի բարձրացման ֆեմ: Դա մեր հասարակությանը հատուկ չէ:

–Կարելի՞ է արդյոք ասել, որ մեր իշխանությունները արտացոլում են մեր հասարակությունը:

-Դա էլ կա: Ամենաիդեալական իշխանությունը, եթե նրանից չպահանջեն, շատ արագ կդեգրադացվի, և հակառակը, ամենաապաշնորհ կառավարությանն էլ կարելի է հարկադրել, որ գործի:  Հետևաբար, պետք է խոստովանենք, որ մեր մեղքի բաժինը այստեղ էլ կա:

–Իսկ այս բացերը և թերությունները, որ ընդգծում եք, միթե՞ չեք ասել, երբ ԱԺ նախագահի խորհրդական էիք:

-Միշտ էլ ասել եմ, սակայն ասվածը պետք է պահանջված լինի: Թեպետ այս փոփոխությունները գործադիր մարմնի գործառույթ են, սակայն ԱԺ-ում ընդունվող օրենքների  վերաբերյալ ես ներկայացրել եմ այն, ինչ նպատակահարմար եմ գտել, և դրանց մի մասն ընդունվել է:

–Իսկ ինչո՞ւ այլևս ԱԺ խորհրդական չեք:

-Ես գերադասեցի գիտությամբ ավելի շատ զբաղվել, քանի որ սիրողական մակարդակով շատ բան չի կարելի անել: Իսկ իմ հարաբերությունները ԱԺ նախագահի հետ շատ լավ են, և ես ԱԺ-ում բավական գործընկերներ ունեմ, որոնց հետ այսօր էլ շփվում եմ:

–Պարոն Մանասերյան, մամուլում լուրեր են տարածված, որ ձեր դեմ դատ է ընթանում, և դուք անմաքուր պատմության մեջ եք խառնված:

-Այդ մասին գրել է միայն «Ժամանակ» օրաթերթը, որին ես դատի եմ տվել: Խոսքը Ժորա Ջհանգիրյանի որդու` Էդգար Ջհանգիրյանի մասին է, որ հայտնի  խաբեբա ու զեղծարար է: Նրա դեմ քրեական գործ է հարուցված: Էդգար Ջհանգիրյանն իմ եղբորից և  ևս երեք հոգուց  խաբեությամբ մեծ գումարներ է վերցրել և անհետացել: Քրեական գործ է հարուցվել նրա  դեմ և հետախուզում է հայտարարվել: ժորա Ջհանգիրյանը փորձել է միջնորդի միջոցով ինձ հետ կապեր ստեղծել և  խնդրել է բարեխոսել, որ գումարի կեսը վերցնենք ու գրենք, որ այլևս պարտք ու պահանջ չունենք: Բայց ես գնացի օրինական ճանապարհով և թողեցի, որ դատարանը որոշի: Ես այդ գործով վկա եմ, ու նրանք դա օգտագործում են իմ բարի համբավն արատավորելու համար: Ամեն ինչից զատ գոյություն ունի անմեղության կանխավարկած, իսկ իմ մասով հերքում եղել է պաշտոնական մամուլում, և Կենտրոնի քննչական բաժնից էլ կարելի է տեղեկանալ, որ չկա իմ դեմ հարուցված գործ, որ գործը Ջհանգիրյանի դեմ է, ես ընդամենը վկա եմ: Արման Բաբաջանյանն ինձ  զանգել և առաջարկել է, որ հետ վերցնեմ հայցս: Այդ ձայնագրությունը կա և անհրաժեշտության դեպքում ես կարող եմ տրամադրել: Բայց ուզում եմ, որ իրենք հերքում տպեն իրենց թերթում: