ՉԵ՛Մ ՀԱՍԿԱՆՈՒՄ Կամ՝ պետական լեզուն նման է պետական սահմանին

Ես ոչ մի կերպ չեմ հասկանում, թե ինչո՞ւ ծագեց օտարալեզու դպրոցների հարցը: Չեմ հասկանում դրա անհրաժեշտությունը թե՛ կրթական եւ թե՛ քաղաքական խնդիրներ լուծելու տեսանկյունից: Ի՞նչն է պատճառը, որ Հայաստանի Հանրապետության հռչակման 20-րդ տարում հանկարծ կասկածի տակ դրվեց ղարաբաղյան շարժման նվաճումներից մեկը՝ հանրակրթությունը պետական լեզվով իրականացնելը: Ի՞նչն է պատճառը, որ առաջացավ պետության անվտանգության երաշխիքներից մեկի՝ պետական լեզվի իրավունքներն ու տիրույթները սահմանափակելու հարցը: Իմ այս հարցերին հիմա եթերով տարբեր անձինք են պատասխանում: Նախ ասում են՝ հայերենով չի հաջողվում ապահովել անհրաժեշտ կրթամակարդակ, ուսումը կազմակերպենք օտար լեզվով: Ուզում եմ ճշտել, թե արդյո՞ք խոսքը քրիստոնյա աշխարհի, քրիստոնեական քաղաքակրթության այն երեք հին ու մեծ լեզուներից մեկի՝ հայերենի մասին է, որով հարյուրամյակներ շարունակ, օրական մի քանի անգամ պատարագ է մատուցվում Տիրոջ գերեզմանին: Զարմանալի է, որ ասվում է ու չի ներկայացվում որեւէ հիմնավորում. ախր ո՞նց հիմնավորես, թե հայերենով հնարավոր չի կրթել ու դաստիարակել 21-րդ դարի մարդուն: Հետո ասում են, որ օտարալեզու դպրոցները կկազմեն ընդհանուրի 2 տոկոսը (կամ էլ՝ մեկը) ու նաեւ ավելացնում, որ դպրոցի առաջին չորս թե հինգ դասարանները կլինեն հայալեզու: Կներեք, բայց քննարկվող փաստաթղթերում որեւէ տոկոս կամ դասարան նշված չէ: Տոկոսի, դասարանի մասին նման վստահությամբ կարող են հայտարարել միայն այն մարդիկ, ովքեր իրենց նույնացնում են առնվազն Հայաստանի կառավարությանը՝ վարչապետին ու բոլոր նախարարներին մեկտեղ: Եվ հետո, եթե այդքան առաջադեմ ու լավ բան է օտարալեզու դպրոցը, ինչո՞ւ միայն 1-2 տոկոսը, թող բոլոր դպրոցներն էլ դառնան օտարալեզու. այսպես ավելի արագ տեմպերով կառաջադիմենք:

Լավ, փորձենք պետական լեզուն նմանեցնել պետական սահմանին. երկուսն էլ պետության անվտանգության հիմնասյուներն են: Այդ դեպքում իրավիճակն ու հետեւանքները կարող ենք ավելի ակնառու պատկերացնել: Ուրեմն՝ եկեք սահմանն անպաշտպան թողնենք երկարության 2 տոկոսով, կամ, ասենք, մեկ մետրով: Զավեշտ է, չէ՞. սահմանը ոչ մի տոկոսով չի կարելի անպաշտպան թողնել: Նույն կերպ էլ չի կարելի խաթարել պետական լեզվի պաշտպանության ու պահպանության սահմանագիծը՝ ոչ որեւէ տոկոսով եւ ոչ էլ մետրով: Հիմա հասանք գլխավոր ու հզորագույն փաստարկին՝ միջազգային փորձին: Ի՞նչ փորձ, կոնկրետ ո՞րն է դա, ի՞նչ արդյունք է տվել սա՝ ոչ ոք չի ասում: Ադրբեջանի ու Վրաստանի անունը հնչեց, բայց, կներեք, սա դեռ միջազգային փորձ չի, եւ հետո՝ գուցե սա հենց այն դեպքն է (եթե, իհարկե, իրական է), որ չարժե ընդօրինակել: Ասում են Կորեայի մասին. ես վերջերս Սեուլում եղել եմ իրենց լավագույն դպրոցներից մեկում, որտեղ անգլերենը դասավանդվում էր որպես օտար լեզու: Բացի այդ, վերջին օրերին համացանցի օգնությամբ ուսումնասիրեցի բազմաթիվ երկրների օրենքները: Ասեմ, որ մեր «Լեզվի մասին» օրենքը ամենադեմոկրատականներից է: Մի մտահոգող պահ էլ կա: Ասում են, որ անհանգստացած են օտար լեզուների դասավանդման մակարդակով ու այս ամենն արվում է դրանց ուսուցման որակը բարելավելու համար (չեմ հարցնում՝ ինչի՞ հաշվին): Լավ, բա մնացած առարկանե՞րը, բա դրանց մակարդակը չի՞ անհանգստացնում: Ուրեմն խնդիրը միայն օտար լեզուները չեն, խնդիրն ընդհանրապես կրթության որակն է, որն անհանգստացնում է բոլորիս: Իսկ օտար լեզուներին բավարար չափով տիրապետելու հարցի շուրջ ուզում եմ նաեւ հիշել, որ մեր դպրոցականները մրցանակներ են ստանում ռուսերենի միջազգային օլիմպիադաներում, որ մեր դպրոցների բազմաթիվ շրջանավարտներ այսօր հաջողությամբ սովորում են արտասահմանյան առաջավոր բուհերում: Հիմա՝ խնդրի բնույթի մասին: Ասում են, թե սա քաղաքական հարց չի, պետք չէ քաղաքականացնել: Լավ, մեծ դժվարությամբ ընդունենք, որ պետական լեզվին, պետական անվտանգությանն առնչվող հարցը քաղաքական չէ՝ մշակութաբանական է կամ կենցաղային (ոնց մտածում եմ՝ չի ստացվում): Բայց նաեւ լսեցի, որ փոփոխության կողմնակիցներից մեկն ասաց, թե ուրախ է, որ հարցը տեղափոխվում է քաղաքական դաշտ: Ըհը, կարծես սկսում եմ հասկանալ: Մեր քաղաքական դաշտը մինչ այժմ գտնվում էր համեմատաբար կայուն վիճակում. մի կողմում ընդդիմադիրներն էին, մյուս կողմում՝ իշխանամետները: Կար նաեւ մի մեծ խավ (գուցե՝ ամենամեծը), որ լոյալ էր իշխանության նկատմամբ ու դրանով իսկ փաստորեն հարում էր իշխանական ճամբարին: Հիմա կարծես ամեն ինչ խառնվում է իրար՝ ճամբարների սահմանագիծը խախտվում է, հասարակությունը սկսում է բեւեռանալ ոչ թե անձերի, այլ պետական քաղաքականության կարեւորագույն հարցերից մեկի շուրջ: Գուցե սա էր անհասկանալի նախաձեռնության իմաստը՝ վերաձեւել քաղաքական դաշտը, գծել նոր սահմաններ, վերջապես հասարակությունը համախմբել սկզբունքների շուրջ: Եթե սա էր նպատակը, ապա կարծես առաջադրված խնդիրը լուծվում է՝ հակադիր քաղաքական ճամբարների անձինք այսօր շփման ընդհանուր եզրեր են գտնում: Եվ, վերջապես, ես չեմ հասկանում քննարկվող փաստաթղթերին դեմ արտահայտվողներին: Նրանք փորձում են շատ տրամաբանական, շատ հիմնավորված փաստարկներով ապացուցել իրենց տեսակետը: Բայց, բարեկամներ, Սահմանադրությունն ու գործող օրենքները պաշտպանելու համար բոլորովին էլ փաստարկներ պետք չեն: Փաստարկներ, եւ այն էլ շատ հիմնավոր, պետք է ներկայացնեն օտարալեզու դպրոցների կողմնակիցները, ինչն առ այսօր չեն անում: Ղարաբաղյան շարժման օրերին ժողովուրդը պետական լեզուն պաշտպանում էր օտար ոտնձգություններից: Այսօր, որքան էլ անհավատալի է, պետական անվտանգությունը մենք մեզնից պետք է պաշտպանենք: Չեմ հավատում, որ սա իրականություն է, կարծես անհաջող բեմականացման ներկա լինեմ: Բայց եթե սխալվում եմ, եթե պետական լեզվի, հայոց դպրոցի դեմ արշավը շարունակվում է, ուրեմն ժամանակն է, որ հնչի ղարաբաղյան շարժման շեփորը: Պետական լեզվի համար նվաճված սահմանագծից նահանջել չի կարելի:

ԱՐԵԳ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ ,ՀՀ լուսավորության առաջին նախարար, պրոֆեսոր
“Առավոտ”