Թուրք-հայկական սահմանը եւ Հայաստանի մարտահրավերները իսլամական աշխարհում
ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ, Շաբաթվա լուր | Վահան Դիլանյան | October 30, 2009 10:19Թուրքիա–Հայաստան սահմանի հնարավոր բացման դեպքում իսլամական աշխարհի հետ նոր որակի շփումները Հայաստանի համար անխուսափելի են դառնալու:
Հաշվի առնելով իսլամական երկրներով շրջապատված, այդպիսով «2-րդ Իսրայել» լինելու հանգամանքը, այն, որ Թուրքիայում շարունակում է աճել հակահայկական ու հակասեմական շարժումը, ու, որ չնայած կոնկրետ ժամանակահատվածում թուրքական քաղաքական կուրսի փոփոխմանը, այնուամենայնիվ, թուրքական պետականության մեջ միշտ գործում է «մեծ թուրանական» պետություն ստեղծելու նախագիծը, Հայաստանի արտաքին քաղաքականության համար հրամայական է նոր ռազմավարության մշակումը ստեղծվելիք տարածաշրջանային նոր հարթությունում հարմարվելու համար:
Այդ ռազմավարությունը ոչ թե պետք է ելնի ինքնամեկուսացման, այլ ինտեգրացիայի դիրքերից, որը հնարավորություն է տալիս հակառակորդներին ավելի կանխատեսելի դարձնել: Տնտեսական խողովակները, որոնց կառուցումը մուսուլմանական աշխարհի հետ հնարավորություն կտա` խուսափել մահմեդական աշխարհի հետ ապագա հնարավոր բախումից, ու նաեւ տնտեսական դիվիդենտներ կապահովի Հայաստանին: :
Իսլամական Ադրբեջանը միշտ փորձել է ղարաբաղյան հարցին կրոնական երանգ տալ, որի արդյունքում միշտ ստացել է Իսլամական աշխարհի անվերապահ աջակցությունը: «Իսլամական կոնֆերանս կազմակերպությունը» (ԻԿԿ) միշտ հայտարարել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգնման պահանջն ու դատապարտել Հայաստանի «ագրեսիան» Ադրբեջանի դեմ: Իսկ 1997թ. 57 իսլամական երկիր ընդգրկող ԻԿԿ–ի «Իսլամական սամիթին» Հայաստանի հարցը սուր էր դրված. Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ ու Թուրքիայի օժանդակությամբ, փորձ արվեց որոշում կայացնել` Հայաստանի դեմ Ջիհադ հայտարարելու մասին: Այսինքն` Հայաստանը դիտարկեցին որպես «2-րդ Իսրայել». քրիստոնյա պետություն, որը սեպ է մուսուլմանական աշխարհի միավորման ճանապարհին: Իրանի վետոյի շնորհիվ թույլ չտրվեց ընդունել այդ սպառնալի որոշումը:
Անցյալ տարի, երբ Ադրբեջանը հակահայկական բանաձեւ մտցրեց ՄԱԿ–ի Գլխավոր Ասամբլեա, ԻԿԿ անդամ–երկրներից Եգիպտոսն ու Ալժիրը դրան ձեռնպահ քվեարկեցին, իսկ Իրանը, Լիբանանն ու Սիրիան բացակայեցին քվեարկությանը: Այս փաստը ցույց տվեց Արաբական երկրների հետ Հայաստանի հարաբերությունների արդյունքն ու, որ կարեւոր էփ ապագայում դրանք զարգացնել:
Թեեւ այսօր Հայաստանը լավ հարաբերություններ ունի Իրանի, Սիրիայի, Լիբանանի, Արաբական Միացյալ Էմիրությունների, Եգիպտոսի հետ, այնուամենայնիվ, մահմեդական աշխարհում կան պետություններ, որոնց հետ չհայտարարված թշնամական հարաբերություններ են: Օրինակ` Սաուդիան Արաբիան, որի հետ Հայաստանը դիվանագիտական հարաբերություններ չունի, իրեն համարում է մուսուլմանական աշխարհի կենտրոն, ու պատասխանատու զգալով աջակցել իսլամական Ադրբեջանի պահանջներին, չափազանց կոշտ է տրամադրված Հայաստանի դեմ: Նույնօրինակ թշնամական տրամադրվածություն Հայաստանի նկատմամբ ունեն եւ Պակիստանը, եւ Բանգլադեշը:
Այսուհանդերձ, Թուրքիայի ու իսլամական այլ երկրների հետ հարաբերությունները Հայաստանի համար մարտահրավեր լինելուց բացի, պետք է դառնա հնարավորություն` Հայաստանի դերն ու նշանակությունը վերարժեւորելու համար: Այս առումով, Իսրայելի որպես նմանատիպ երկրի, օրինակը լավագույնն է Հայաստանի համար:
Իսրայելի համար հրեական սփյուռքը դիտվում է որպես սեփական ազգային անվտանգության կարեւորագույն բաղկացուցիչ: Այսօրինակ գաղափարները զարգացվել են հատկապես Իսրայելի վարչապետ Դավիթ Բեն–Գուրիոնի աշխատություններում: Ըստ նրա, աշխարհասփյուռ հրեաների համահավաք–կենտրոնը Իսրայելն է, եւ որպես առաջնային նպատակներ առանձնացնում է.
– հրեաների վերադարձը եւ բնակեցումը Իսրայելում,
– բնակչության հավասարաչափ բնակեցումը պետության ողջ տարածքում,
– հայրենիքի օդային ու ջրային տարածքների նվաճումը,
– տնտեսական անկախությունը, քանի որ մշտական կախվածությունն արտաքին օգնությունից երկրին քաղաքական ու ռազամական վտանգ է ներկայացնում:
Հրեական այս հայեցակարգը Հայաստանի վրա պրոյեկտելու դեպքում, կարելի է հստակ սահմանել Հայաստանի ռազմավարությունը, որը պետք է հիմնվի հայկական Սփյուռքի ներուժի օգտագործման ու հայրենիքում նրա գործունեության զարգացման վրա:
Չնայած վերջին ամիսներին Հայաստան–Սփյուռք հարաբերությունները սառեցին` կապված հայ–թուրքական արձանագրությունների հետ, այսուհանդերձ, ռացիոնալ հաշվարկների դեպքում, սահմանի բացումից ապագայում կարող է բավարարվել Սփյուռքի ամենաազգայնական հատվածը. թուրք–հայկական սահմանի բացումը լավ հնարավորություն է հայկական Սփյուռքի համար պատմական Արեւմտյան Հայաստանում հասարակական, հատկապես տնտեսական գործունեություն ակտիվացնելու համար` հետագայում այնտեղ տնտեսական ու մշակութային գերակայություն ապահովելու համար:
Իսրայելի գոյության ընթացքում եւս եղել են հրեական սփյուռքի հետ տարաձայնություններ, երբ սփյուռքը փորձել է իր կամքը թելադրել պետության արտաքին քաղաքականության վրա. հատկապես սեմական վերազգային կազմակերպություններն ընդդիմանում են իսրայելա–թուրքական ռազմավարական հարաբերություններին, քանի որ Թուրքիայում որպես իսլամական երկիր, հակասեմական տրամադրությունները բարձր են: Բայց, այնուամենայնիվ, հրեական ազգը գործում է համազգային հայեցակարգով:
Նշենք, որ Իսրայելը Թուրքիային դաշնակից է ընտրել մուսուլմանական ռեգիոնում միայնակ չմնալու ու իսլամական աշխարհի սպառնալիքները կանխելու նպատակով:
Հայաստանի դեպքում, այդօրինակ դաշնակից համարվում է Իրանը, որն արդեն ապացուցել է իր այդ գործառույթը: Բայց նաեւ թե’ Սիրիայի, թե’ Եգիպտոսի կամ Հորդանանի ու Ալժիրի հետ հարաբերությունները պետք է լինի Հայաստանի արտաքին քաղաքականության գերակա ուղղությունը:
Արաբական երկրների հետ ապրանքաշրջանառությունը շատ փոքր է, քանի որ փակ է թուրք–հայկական սահմանը, եւ չունի նրանց հետ կապվելու ծովային ու ցամաքային արդյունավետ ճանապարհներ: Օդային փոխադրումները չափազանց թանկ են ու անարդյունավետ: Ուշագրավ է, որ Հայաստանից Եգիպտոս ապրանքների փոխադրման ծախսը մի քանի անգամ ավելի է, քան Չինաստանից դեպի Եգիպտոս:
Այս առումով թուրք–հայկական սահմանի հնարավոր բացումը կնպաստի այդ երկրների հետ Հայաստանի երկխոսության խորացմանը ինչպես հասարակական, մշակութային, այնպես էլ Միջերկրական ծովով տնտեսական համագործակցության բնագավառում: Արաբական երկրների համար Թուրքիա–Հայաստան ստեղծվելիք կամուրջը հյուսիսն ու հյուսիս–արեւելքը կապող շահավետ այլընտրանք է:
Իսլամական–արաբական կուրսի ակտիվացումն արտաքին քաղաքականության մեջ հնարավորություն կտա Հայաստանին` հավասարակշռել Հայաստան–Թուրքիա–Եվրոպա ուղղությանը ու ընդհանրապես` կոմպլիմենտարիզմ ապահովել արտաքին դաշտում: Փոխկապակցված տնտեսական շահերն այդ երկրների հետ իրենց հերթին աստիճանաբար կնվազեցնեն Ադրբեջանի հանդեպ իսլամական երկրների անվերապահ աջակցությունը:
Ալժիրի հետ հարաբերությունների զարգացումը եւս յուրահատուկ կարեւորություն ունի Հայաստանի համար: Մարոկկոյի մեջ ժամանակին գտնվող Արեւմտյան Սահարան ինքնորոշվել է եւ ինչպես Ղարաբաղը, ցանկանում է կամ անկախ լինել կամ միանալ Ալժիրին: Իսկ Մարոկկոն պնդում է, որ պետք է պահպանվի իր տարածքային ամբողջականությունը: Ալժիրի ու Հայաստանի շահերը ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքի համատեքստում համընկնում են: Ալժիրի հետ համագործակցությունը բացի տնտեսական շահերից, կարող է քարոզչական դեր ունենալ` միջազգային ատյաններում պրո–հայկական որոշումների ընդունման համար:
Թուրք–հայկական սահմանի բացման դեպքում ստեղծվելիք իսլամական նոր միջավայրում հարմարվելու համար Հայաստանը պետք է զարգացնի` 1-ին, Հայաստան–Սփյուռք հարաբերությունները որպես Հայաստանի անվտանգության համար կենսականորեն կարեւոր գործոն, 2-րդ, արաբական աշխարհի հետ տնտեսական եւ քաղաքական համագործակցություն սկսի: