Վարդան Դևրիկյան.«Գիտությունը նման է խանդոտ կնոջ…»

Հարցազրույց | | September 7, 2011 7:54

Գրականագետ Վարդան Դևրիկյանը կյանքը չի պատկերացնում առանց սուրճի: Ասում է` գրելու համար է խմում, բայց գրելու համար չի ծխում, չի էլ ծխել: Սիրած գիրք ունի` Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպը, և բազմաթիվ աշխատություններ

Պատահականություններին հավատում է, կյանքի իր օրինակներն է բերում:

Զենքը նրա մանկական խաղալիքը չէր, բայց հեշտությամբ է հաղթահարել գրչից զենք տանող ճանապարհը: Մեր զրույցն էլ նրա հետ սկսվեց ոչ սովորականի պես, առանց հարցադրման.

– Գիտեք, ճիշտն ասած, ես ավելի կանոնավոր մտածողության ու պահվածքի տեր անձնավորություն եմ եղել: Չէի ասի` մեծ թռիչքներ, ճախրանքներ եմ ունեցել: Ասում են, չէ՞, որ հակադիր բևեռները ձգում են իրար: Ես բարի նախանձով նախանձել եմ որոշ անհատականությունների, թռիչք ունեցող մարդկանց, բայց միշտ ինչի էլ հասել եմ,  հասել եմ տոկուն աշխատասիրության արդյունքում: Դպրոցական տարիներից երազում էի բանասեր դառնալ և լուծել հայագիտության տարբեր խնդիրներ: Իհարկե, այն ժամանակ ավելի մեծ ու ֆանտաստիկ բաներ էի մտածում, բայց, բնականաբար, հետո կյանքը խմբագրեց որոշումներս: Հայրիկս` Գևորգ Դևրիկյանը, ինձ ու եղբորս փոխանցեց գրական ձիրքը: Ես դարձա ոչ թե գրող, այլ գրականագետ: Ասում են` վատ գինուց միշտ լավ քացախ է ստացվում: Այսինքն` չկայացած ստեղծագործողը լավ քննադատ է դառնում (ծիծաղում է):

Բայց ասում են` հայրերը չեն սիրում, որ որդիները գնում են նույն ճանապարհով:

– Կարող եմ միայն ասել, որ հայրիկս բացի բանասերից, ինձ այլ տեղ չէր էլ կարող պատկերացնել: Անմոռանալի է ինձ համար պետական ընդունելության քննության օրը: Երբ դիմորդն այն ժամանակ փայլուն էր պատասխանում, գերազանց նշանակելու համար քննում էր նաև հանձնաժողովի նախագահը: Մեր ժամանակ հանձնաժողովը նախագահում էր Վազգեն Գաբրիելյանը: Ինձ մի քանի հարց տվեց, հետո գրիչը վեր պահած` ասաց. «Ես քեզ գերազանց եմ նշանակում: Բայց հիշիր` այս օրը քո գրականություն իմանալու բարձրակետն է»: Սկզբում նրա ասածն ինձ անհեթեթ թվաց, մտածեցի` նոր եմ ընդունվում, դեռ շատ բան չգիտեմ, բայց տարիներ հետո հասկացա, որ նա իրավացի էր:

Ասում են` Ձեր կյանքը հարուստ է բուռն իրադարձություններով: Հատկապես ակտիվ էիք մինչև Արցախյան շարժումը

– Ըստ էության, հանգիստ, նորմավորված կյանքով եմ ապրել: Համալսարանն ավարտելուց հետո միանգամից ընդունվեցի ասպիրանտուրա, բայց մինչ թեկնածուական ատենախոսությունս կպաշտպանեի, արդեն սկսվեց Արցախյան շարժումը, Սպիտակի երկրաշարժը եղավ… Կյանքը կարծես հեղաբեկվեց… Եկավ մահվան վտանգը, սպառնալիքը, մեր առջև ստեղծվեց կենդանի պատմություն: Իմ կյանքն, ըստ էության, մեկն է այն հարյուրավորներից, ովքեր շարժման սկզբում իրենց շարժման մեջ էին զգում: Հետո եկավ մի պահ, երբ հասկացա, որ երևանյան ցույցերը, հանրահավաքները սպառել են իրենց, հասունացել էր զինված պայքարի ժամանակը: Այդ տարիներին գրիչս փոխարինեցի զենքով. այդպես էր թելադրում ժամանակը:

Գրչից զենք տանող ճանապարհը ինչպե՞ս հաղթահարեցիք:

– (Ժպտում է): Դա շատ բնական էր` ո՛չ պաթետիկ, ո՛չ անակնկալ: Երևի ներքին ինքնազարգացման, հոգեբանական խնդիրներն էին ավելի ամրություն տալիս, կոփում: Գիտակցությունը, որ գնում եմ պատերազմելու և ես մենակ չեմ: Գիտեք, ես շատ թանկ մարդկանց գտա մարտի դաշտում: Օրինակ` Ջիվան Աբրահամյանին, մյուսներին, բայց  ինչպես արագ գտա, այնքան արագ էլ կորցրեցի: Զինվորները գուցե հայոց պատմությունից բավարար էլ չստանային, բայց նրանց համար անընկալելի էր դիրք հանձնելը: Մարտի ժամանակ մի ղարաբաղցու լրագրողը հարցրեց, թե ի՞նչն եք պահում: Նա ասաց. «Մեր հայրենիքը և այն ֆերմաները»: Դա ամենաառարկայական բանն էր, իր գյուղն էր, հողն էր, գիտեր, որ այդտեղ կխփվի, բայց երբեք չէր նահանջի: Ինձ համար աշխարհի ամենաթանկ մարդիկ նրանք են (ճանաչեմ-չճանաչեմ), ովքեր այդ պատերազմական ձմեռներին ճակատում էին, պաշտպանում էին սեփական հողը, սեփական զավակին, սեփական հայրենիքը: Իսկ երբ արդեն վարադառնում էինք, Գորիս-Լաչին ճանապարհին էինք, ինչքան մոտենում էինք, իմ առջև կարծես հառնում էր Մատենադարանը:

Միայն չասեք` առաջինը Մատենադարան եք գնացել, նոր` տուն:

-Չէ, առաջինը տուն եմ գնացել: Բայց  այսօրվա պես հիշում եմ` ուրբաթ օր էր, օրվա կեսն էր արդեն, Մատենադարանի երկարամյա տնօրեն Սեն Արևշատյանն ընդունարանում նստած էր` իր ակադեմիական վեհությամբ: Գնացի, ողջագուրվեց ու ասաց. «Հավատում էի, որ ողջ կգաս»: Ու շարունակեց. «Շաբաթ օրն աշխատում ենք, կիրակի- երկուշաբթի չենք աշխատում, ուրեմն վաղը կհանգստանաս` որպես շաբաթ օր, երեքշաբթի օրը գործի կգաս»:  Ես, ճիշտն ասած, նրա խոսքերից  վիրավորվեցի, ասացի. «Ութ ամիս մի բրիգադում եմ եղել, օր ու արև չեմ տեսել, չէր լինի` մի շաբաթ հանգստանայի»: Տեսնելով, որ նեղսրտեցի, ասաց.«Վարդան, եթե դու երեքշաբթի օրը գործի չգաս և մի շաբաթ հանգստանաս, հաշվիր, որ ամբողջ կյանքդ հանգստանալու ես»:  Հիմա եմ հասկանում, որ եթե, իրոք, մի շաբաթ հանգստանայի, ուրեմն մինչև այսօր ոչինչ էլ չէի անի, կապրեի վիրավորվածի կարգավիճակով:

Ինչո՞ւ որոշեցիք զբաղվել գիտությամբ:

– Ուղղակի ինձ միշտ հետաքրքրել է հայագիտությունը, իմ կյանքը միշտ հարաբերվել է ստեղծագործելու հետ, այսինքն` կա՛մ պետք է գրեի գրական ստեղծագործություն, կա՛մ վերլուծեի: Գրելու համարձակություն երևի չունեցա, դրա համար սկսեցի քննադատել, վերլուծել: Աբովյանն ասում էր` հարյուր հազարի համար: Գիտությունն, իհարկե, հարյուր հազարի համար չէ, բայց, ամեն դեպքում, դրանց արդյունքները գոնե մեր ժողովրդինն են: Պարզապես պետք է հասնել շարադրանքի այնպիսի աստիճանի, այնպիսի ընդհանրացվածության ու բյուրեղյա պարզության, որ հավասարապես ընկալելի լինի հասարակության տարբեր շերտերին:

Դուք հիմա նաև ԳԱԱ գրականության ինստիտուտի փոխտնօրենն եք,երիտասարդ գրականագետներ կարծես թե շատ չունենք, պատճառը ֆինանսակա՞ն է:

-Գիտեք, պարզունակ է, որ գիտության համար կարևոր լինի նյութականը: Խորհրդային ժամանակ գիտնականը կամ ակադեմիկոսը սովորական խանութի վարիչի չափ գումար չէր կարող վաստակել: Բայց հետաքրքիր է, որ նույն խանութի վարիչները ձգտում և երազում էին, որ իրենց երեխաները գիտնական դառնան, որովհետև դա արժեքային համակարգ էր, աշխարհայացք էր, դա պատվաբեր էր: Գիտնականին հարգում էին, լսում էին: Մի ժողովրդական խոսք կա` «Մարդամիջին մարդ ունենամ, հազար թուման պարտք ունենամ», այսինքն` ամուսինս ներկայանալի մեկը լինի գյուղամեջում, թեկուզ պարտքերի մեջ լինեմ: Այսօր երիտասարդներն ավելի պրագմատիկ են մտածում: Հաճախ գնում են նյութականի հետևից, երևի ժամանակի թելադրանքն է:Գիտությունը կեցության ձև է: Գիտությունը մնացյալ բոլոր նյութական պակասները լրացնում է` ինքնին որպես կեցության ձև:

Դուք նաև երկար ժամանակ «Էջմիածին» ամսագրի գլխավոր խմբագիրն էիք, Ինչպե՞ս գնացիք հոգևոր ճանապարհով:

-(Ծիծաղում է): Իմ կյանքում շատ բաներ կան, որ պատահական է ստացվել: Օրինակ` եթե վերցնենք հենց պատերազմ գնալը: Պատահականություններն իրենց մեջ ներքին օրինաչափություն ունեն: Մեծ հայագետ, բանասեր Ռաֆայել Իշխանյանն այդ ժամանակ սկսեց հրատարակել «Լուսավորիչ» հոգևոր թերթը: Իշխանյանը հավատացյալ մարդ էր, սիրում էր մշակույթը, գրականությունը: Հրավիրեց ինձ հենց «Լուսավորիչ» թերթ: Եվ երբ հետզհետե նրա առողջությունը վատացավ, ասաց. ««Լուսավորիչ» թերթի խմբագիր ուզում եմ, որ դու լինես»: Որոշ ժամանակ ես խմբագրեցի թերթը, հետո էլ

Վազգեն վեհափառը կանչեց. պատահական կապվեցի եկեղեցու հետ:

Եթե Ռաֆայել Իշխանյանը չլիներ «Լուսավորիչ» թերթի գլխավոր խմբագիրը, ես այդ թերթում չաշխատեի, չեմ կարող ասել` ինչ կլիներ:

Հոգևոր նյութեր քչերն էին չէ՞ կարդում:

– Երբեք այս դեպքը չեմ մոռանա: Մի օր Վազգեն վեհափառն ինձ կանչեց ու ասաց. «Վարդան ջան, «Էջմիածինն» ինչո՞ւ չի վաճառվում»: Ես էլ մի տեսակ վատ զգացի ու միանգամից ասացի. «Վազգեն վեհափառ, մյուս ամսագրերն իրենց շապիկները զարդարում են մերկ աղջիկների լուսանկարներով»: Վեհափառն էլ ի պատասխան ասաց. «Դու էլ առաքինի կույսերի լուսանկարները տպագրի, մենք կհաղթենք»: Ու երկուսս էլ ծիծաղեցինք:

Լսել եմ, որ խորհրդային ժամանակ «Միլիոն` հայրենիքին» շարժում կար: Ասում են` Դուք էլ շատ ակտիվ մասնակցում էիք

– Հա, մետաղի ջարդոն հավաքելը… Այո, շատ ակտիվ մասնակցել եմ: Իհարկե, դա նույնպես աշխարհայացքային բան էր: Հետաքրքիր է, որ այն ժամանակ մենք մտածում էինք հայրենիքին միլիոն տալու մասին, բայց երբ անկախություն ստացանք, մտածեցիքն արդեն հայրենիքից թեկուզ տասը հազար փախցնելու մասին: Ես ինքս մակուլատուրա էլ եմ հանձնել, մետաղի ջարդոն էլ: Մեր սերդի համար դա հատուկ նշանակություն ուներ` ամեն ինչ անել երկրին նպաստելու համար: Խնայել, խնայել, ոչ թե ընտանիքում, այլ խնայել երկրի, սեփական երկրի համար: Այսօր, ցավոք, այդ արժեքները ձևախեղվել են:

Խորհրդային կարծրատիպ կա, որ իշխում է մինչև այսօր, թե պետությունը պետք է ապավինի գիտությանը

-Դե, ամբողջ աշխարհում է այդպես: Կարծում եմ` պետությունը պետք է պատասխանատվություն կրի գիտության համար: Գիտությունը պետք է պետական միջոցներից անկախ չլինի: Իմ ըմբռնումով, ոչ միայն կարևոր է պետության ֆինանսավորումը, այլև անտարբեր չմնալը: Իհարկե, գիտությունն ազատություն ունի, բայց այդ ազատությունը չպետք է մեր երկրի դեմ գործի: Պետական գնահատականը ամեն դեպքում ոգևորիչ է, երբ մի խրախուսական խոսք են ասում, երբ դու անտեսված չես: Օրինակ` երբ մեր մարզիկները հաջողության են հասնում, երկրի բարձրագույն ղեկավարությունը ընդունում է նրանց, խրախուսում: Երևի միակ բնագավառի մարդիկ ենք, որ անտեսված ենք: Խորհրդային ժամանակ էլ էր այդպես. գիտական նվաճումներին ղեկավարությունը մատների արանքով էր նայում` ո՛չ խրախուսում էր, ո՛չ էլ շնորհավորում: Ասեմ, որ հայագիտության հսկաներն էլ այդ ժամանակ լավ չէին ապրում:

Դա՞ է պատճառը, որ շատ գիտնականներ զբաղվում են նաև բիզնեսով

-Ես վատ բան չեմ ասում, թող գնան բիզնեսով զբաղվեն: Գիտեմ, որ նրանց համար գիտությունը շղարշ է, արվեստագետների մեջ էլ, չէ՞, կան, որ սեփական բիզնեսն ունեն: Ասում են` քաղաքականությունը, դիվանագիտությունը ջութակ նվագելու պես է, առավոտից երեկո դրանով պետք է զբաղվես, նույնը գիտությունն է: Գիտությունը խանդոտ կնոջ նման է, իրենից բացի ուրիշ ոք ոքի չի հանդուրժում: Նա, ով ասում է` մի քիչ բիզնեսով զբաղվեմ, հետո էլի գիտությամբ կզբաղվեմ, խաբում է, այդպիսի բան չի կարող լինել: Գիտությունն ու գործարարությունն իրար անհարիր բաներ են:

Գիտությունը քաղաքականություն է, սիրում էր հաճախ կրկնել Չերչիլը: Գիտեմ, որ երիտասարդ ժամանակ ընդգծված դաշնակցական էիք

– Թույլ տեղիս կպաք, չէ՞ (Ժպտում է): Ասեմ, ես սկզբում եղել եմ ՀՀՇ-ական: Իմ կյանքում մի մխիթարություն կա, որ ՀՀՇ-ում եմ եղել, հետո եմ դաշնակցական դարձել: Խորհրդային շրջանում էլ բոլորի նման կոմերիտական եմ եղել: Ասում են` Աստված երրորդություն է սիրում, չորրորդ բան չկա: Իմ ըմբռնումով` Դաշնակցությունից դուրս գալուց հետո միակ բանը, որ կարող ես լինել, հակադաշնակցականն է: Իհարկե, ես հակադաշնակցական չեմ, բայց որևէ կուսակցության հարելը կլիներ անբարոյականություն: Ես ՀՀՇ-ում եմ եղել այն ժամանակ, երբ նա իշխանության մեջ չէր, դուրս եմ եկել հենց այն ժամանակ, երբ իշխանության մեջ էր: Իսկ Դաշնակցություն մտա այն ժամանակ, երբ նա արմատական ընդդիմություն էր, և դուրս եկա այն ժամանակ, երբ կոալիցիայի մաս կազմեց: Դաշնակցությունից ես ոչ թե անհամաձայնության համար եմ դուրս եկել, այլ պարզապես հասարակական-քաղաքական կենդանի կյանքից հեռանալու և պատերազմի ժամանակ կորցրած ժամանակս արդեն գիտության մեջ փոխարինելու համար: Ես 1994 թ. էի ուզում Դաշնակցությունից դուրս գալ, բայց այդ ժամանակ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նշանավոր ելույթն ունեցավ Դաշնակցության գործունեությունը կասեցնելու մասին, և մտածեցի, որ եթե այդ պահին դուրս գամ, դա վախկոտության նման մի բան կլինի: Հրանտ Մարգարյանին էլ ասացի. «Երբ դու բանտից դուրս եկար, ես էլ դուրս եկա Դաշնակցությունից»: Նա էլ կատակով ասաց. «Եթե իմանայի, բանտում ավելի երկար կմնայի»:

Երկու կուսակցության անուն ասացիք, երկուսն էլ տրամագծորեն հակառակ:

– Այո: Ես ուղեղի մի կիսագնդով մինչև հիմա ՀՀՇ-ական եմ, մի կիսագնդով` դաշնակցական: Պատահական չէ` երբ ես ՀՀՇ-ի մեջ էի, կատակով ասում էին` կարո՞ղ է դու չբացահայտված դաշնակցական ես: Հետո էլ երբ ընդգծված դաշնակցական դարձա, էլի կեսկատակ ասում էին` կարո՞ղ է ՀՀՇ-ական ես: Այդ երկուսից դուրս հայ քաղաքական միտքը մինչև այսօր նոր քաղաքական միտք չի տվել: Դրանք մեր ազգային որոնումի ամենագեղեցիկ տարիներն էին:

Դուք սկզբունքա՞յին մարդ եք:

-Ես չեմ կարող ասել` սկզբունքային եմ, կարող եմ հաստատ ասել, որ անսկզբունքային չեմ: (Ծիծաղում է): Երբեք խղճիս ընդդեմ ոչինչ չեմ արել, բայց շատ  հաճախ լռել եմ, և լռելու էական պատճառներից մեկը ո՛չ վախն է եղել, ո՛չ խուսափելը: Պարզապես վստահ չեմ եղել, որ խոսելը լավագույն տարբերակը կարող է լինել:

Ձեզ համար ո՞ր գիրքն է ավելի սիրելի:

-Մինչև հիմա և դրանից հետո էլ ինձ համար լավագույն գիրքը Խաչատուր Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպն է: Աբովյանի վեպն ինձ համար շրջադարձային է: Մեր գրականությունը իրապես երկու սկիզբ ունի: Առաջինը Խորենացին է «Հայոց պատմությունով», երկրորդը Աբովյանն է` «Վերք Հայաստանի»-ով: Իմ կյանքը, վստահ եմ, այլ ուղղություն կունենար, եթե Աբովյանի «Վերք Հայաստանին» չլիներ:

Ինձ երկու բան է մինչև հիմա պահում Հայաստանում` մեկը Եռաբլուրն է, մյուսը` «Վերք Հայաստանի» վեպը:

 

Հարցազրույցը վարեց

Միքայել ԱՀԱՐՈՆՅԱՆԸ

 

Դիտվել է 2217 անգամ:
Print Friendly

Leave a Reply