Ռուբեն Սաֆրաստյան . «Թուրք ժողովուրդը չի կարողանում մեղքից ազատվել»

Հարցազրույց | | July 17, 2011 6:30

«Մենք պայքարում ենք Հայոց ցեղասպանության ճանաչման համար: Դա ոչ թե խեղճի պայքար է, այլ մարդկության համար մղվող պայքար, որովհետև ցեղասպանությունը մարդկության ծանրագույն հանցագործություն է, և եթե ոչնչացվում է մարդկության մի խումբը, ուրեմն հարված է հասցվում ողջ մարդկությանը»,-ասում է ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն Ռուբեն Սաֆրաստյանը: Նրա հետ «Անկախը» զրուցեց ինչպես քաղաքականության, այնպես էլ Թուրքիայի ու թուրքերի շուրջ

Պրն Սաֆրաստյան, լսել եմ, որ թուրքագետ դառնալու ցանկություն դեռևս վաղ մանկության տարիներին եք ունեցել:

– Պապիկս եղել է առաջին հայ ուսանողների թվում, ովքեր ավարտել են Պոլսի համալսարանը: Նա օրագրեր ուներ, որոնց մեջ արժեքավոր գրառումներ կան, երևի առաջիկայում դրանք կպատրաստեմ տպագրության: Միշտ թուրքերից էր պատմում, բացի այդ, նրա հասակակիցները գալիս էին տուն, անվերջ խոսում էին թուրքերից ու Թուրքիայից: Զարմանալի մի բան ասեմ.  նրա մազերը մի օրվա մեջ սպիտակել են, երբ ուսանողական տարիներին ցանկացել են ձերբակալել իրենց: Հետո միշտ կրկնում էր, որ  Զեքիբի անունով թուրք դասախոս է ունեցել, որ օգտագործել է բոլոր հնարավոր ու անհնարին կապերը. նա ազատել է հայ տղաներին: Պատկերացրեք` այդպիսի թուրքեր էլ են հանդիպել:

Հաճախ են ասում, որ թշնամու լեզուն պետք է լավ սովորել, կարծեմ հրաշալի թուրքերեն գիտեք

– Ես թուրքերենի մասնագետ չեմ, ես Թուրքիայի նոր ու նորագույն շրջանի պատմության մասնագետ եմ: Կարծում եմ, այո, լեզուն պետք է իմանալ, սովորել,  բայց միայն լեզուն քիչ է, շատ քիչ է, պետք է փորձել ուսումնասիրել այն ժողովրդի պատմությունը, հոգեբանությունը, մշակույթը, գաղափարախոսությունը: Բայց մենք` արևելագետներս, լեզուն համարում ենք անհրաժեշտ պայման:

Ակադեմիկոսները հաճախ են կրկնում, որ համակարգում խնդիրները շատշատ են: Երևի Ձեր ինստիտուտն էլ «անմասն » չէ խնդիրներից

– Խնդիրները, որոնք դնում ենք մեր առջև, բխում են ինչպես դասական արևելագիտության պահանջներից, այնպես էլ այն հրամայականներից, որոնք հրատապ են այսօր Հայաստանի համար: Մեր երկիրը գտնվում է բավական բարդ տարածաշրջանում և վարում է այնպիսի քաղաքականություն, որը պահանջում է շատ ճշգրիտ հաշվարկներ: Կարծում եմ, որ մեր ինստիտուտի գիտական արդյունքները կարևոր են նաև մեր դիվանագիտությունը ավելի խորքային դարձնելու համար:

Ինչո՞ւ են երիտասարդ գիտնականներից շատերը նեղանում ակադեմիայից ու գիտությամբ զբաղվում արտասահմանում:

– 30 տարի կլինի, ինչ զբաղվում եմ նաև դասախոսական աշխատանքով: Որպես Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն էլ միշտ քաջալերում եմ երիտասարդներին, հնարավորության սահմաններում անում եմ այնպես, որ նրանց ճանապարհը դեպի գիտություն ավելի հեշտ լինի: Այսօր գիտությունը պետք է վերարտադրվի, և սա ամենևին էլ նոր խնդիր չէ: Ասեմ, որ մեր ինստիտուտը, համեմատած ակադեմիայի մյուս ինստիտուտների հետ, բավական երիտասարդ է, մեծ թիվ են կազմում երիտասարդ գիտաշխատողները: Ցավոք սրտի, հիմա գիտության հեղինակությունը շատ ցածր է, աշխատավարձերը չնչին են, և երիտասարդները, մանավանդ` տղաները, խուսափում են գիտությամբ զբաղվելուց: Բայց դա միայն Հայաստանին չի վերաբերում,  ամեն տեղ էլ այդպես է:

Գիտեմ, որ գիտական աշխատությունների հեղինակ եք, բավական խորը ուսումնասիրություններ եք արել, որոնք առնչվում են հայոց հարցին

– Ընդհանրապես ցեղասպանագիտությունը նոր ոլորտ է գիտության մեջ, և քիչ են այն ուսումնասիրությունները, որոնք վերաբերում են ցեղասպանությանը` որպես երևույթի: Եվ ես փորձել եմ հետազոտություններ իրականացնել հենց այդ ուղղությամբ: Ուսումնասիրում եմ ցեղասպանության քաղաքականության կարևորագույն, առանձնահատուկ նշանակություն ունեցող բաղադրիչը, դա ծրագրի  ծագումնաբանությունն է` գենեֆիսը: Քչերը գիտեն, որ ցեղասպանությունը տարբերվում է զանգվածային կոտորածներից նաև նրանով, որ այն իրականացվում է պետականորեն հաստատված ծրագրով: Ցեղասպանությունը, ըստ էության, հենց պետությունն է իրականացնում: Ուսումնասիրությունների էական պատճառներից մեկն էլ այն է, որ հիմնականում փորձել եմ ճշտել ծրագրի էվոլյուցիան, որը սկզբից ծրագրված է եղել բուլղար ժողովրդի դեմ, հետո նոր` հայերի: «Օսմանյան կայսրություն. ցեղասպանության ծրագրերի ծագումնաբանությունը» մենագրությունում գրել եմ, օրինակ, թե ինչպես է ցեղասպանությունը էվոլյուցիա ապրել, ինչ փոփոխություններ են եղել, և, այսպես ասած, ինչ «նորամուծություններ» են ի հայտ եկել:

Ռեջեփ Էրդողանը հաճախ է, չէ՞, կրկնում, թե պատմությունը թողնենք պատմաբաններին, զբաղվենք քաղաքականությամբ: Ձեր թուրք գործընկերների հետ քննարկո՞ւմ եք գիտական գրքերը, որոնք հիմնականում վերաբերում են Հայոց ցեղասպանությանը:

– Թուրքերը հայերեն չեն կարդում, այս տարի լույս տեսավ իմ այդ գրքի անգլերեն տարբերակը, որը կամաց-կամաց կսկսի տարածվել: Իմ աշխատությունները հրատարակվել են արտասահմանյան մի շարք գիտական պարբերականներում, և զարմանալի է, օրինակ, որ արևելագիտական մի պարբերականում խմբագրական խորհրդի մեջ կային նաև թուրքեր,  բայց ցեղասպանության մասին իմ աշխատությունը տպագրվեց: Եթե ցեղասպանագիտությունը ուսումնասիրվում է օբյեկտիվ դիրքերից, առարկելը դժվար է, որովհետև պետք է առարկել հիմնավորված:

Վերջին մեկերկու տարում հայթուրքական հարաբերությունները վերակենդանացնելու փորձեր եղան: Գրեթե մեկ դար ձգվող սառույցը փորձ արվեց «հալեցնել»…

– Ինչ վերաբերում է հայ-թուրքական հարաբերություններին, ապա չէի ասի, որ 100 տարվա մեջ հարաբերություններ չեն եղել, միշտ էլ եղել են,  բայց տարբեր դրսևորումներ են ունեցել: Օրինակ` 1918-ին երկու կողմերի իշխանությունների հանդիպումն է արձանագրվել: Հետաքրքիր է, որ երբ  Հայաստանը անկախացավ, Թուրքիան ճանաչեց Հայաստանի անկախությունը, բայց որդեգրեց մի քաղաքականություն, որի էությունը միջազգային հարաբերությունների տեսության տեսանկյունից կարելի է բնութագրել որպես հարկադրման քաղաքականություն:

Հարկադրման քաղաքականությունը տերմի՞ն է:

-Այո, դա տերմին է, որը օգտագործվում է միջազգային հարաբերությունների տեսությունում: Այսինքն` Թուրքիան օգտվում է այն հանգամանքից, որ Հայաստանը ավելի փոքր է, ավելի թույլ է, որ մեր երկիրը ելք չունի դեպի ծով, շրջափակված է, և Հայաստանը շրջափակելով, հրաժարվելով Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելուց, փորձում է Հայաստանից կորզել զիջումներ տարբեր բնագավառներում` թե՛ ցեղասպանության հարցում, թե՛ Ղարաբաղի հարցում, թե՛ սահմանների հարցում:

Երեք խնդիրներն էլ մեր արտաքին քաղաքականության ամենակարևոր խնդիրներն են, չէ՞:

– Այո, դե Թուրքիան հիմա այնպես է հաշվարկում, որ Հայաստանը ճնշման ենթարկվի: Նրանք ցանկանում են հասնել այն բանին, որ Հայաստան իր մոտեցումներն այդ հարցերում փոխի: Փաստորեն, իմ գնահատմամբ, Թուրքիան այս 20 տարիների ընթացքում, որ վարեց այդ քաղաքականությունը, համոզվեց, որ հնարավոր չէ` Հայաստանը ինչ-որ զիջումների գնա: Փորձեց այդ արձանագրությունների միջոցով հասնել որոշ բաների, բայց նրանք հասկացան` Հայաստանը պատրաստ չէ գնալ զիջումների, և այդ ծրագրից շատ արագ հետ կանգնեցին:

Իսկ արձանագրությունները մեզ ի՞նչ տվեցին:

– Ըստ էության, ոչինչ էլ չտվեցին: Մյուս կողմից, ինչո՞ւ Թուրքիան ստորագրեց արձանագրությունները, որովհետև 2008-ին տեղի ունեցած ռուս-վրացական պատերազմը ցույց տվեց, որ Հարավային Կովկասը դեռևս մնում է ռուսական ազդեցության գոտի: Թուրքիան այդ ժամանակ շատ լավ հասկացավ դա  և փորձեց արձանագրությունների միջոցով ինչ-որ բանի հասնել: Չհաջողվեց: Հայաստանի համար արձանագրությունները կարելի է դիտարկել որպես փորձ, որը հնարավորություն է ստեղծում կարգավորելու Թուրքիայի հետ հարաբերությունները: Արձանագրությունները հետագա ընթացք չստացան, Թուրքիան նույնիսկ այդ փոքր զիջմանը չգնաց. երկրի վերնախավը դեմ էր, Էրդողանն էլ հետ կանգնեց:

Ըստ Ձեզ, ցեղասպանության հարցը խանգարո՞ւմ է Թուրքիային Եվրամիության անդամ դառնալ:

– Եվրամիությունն այդ պահանջը Թուրքիայի առջև չի դրել, կան որոշ կետեր, պահանջներ, պարտավորություններ: Այնտեղ ցեղասպանության հետ կապված ոչ մի խնդիր չկա, դրանք ուղղակի հայտարարություններ են, բարի ցանկություններ: «Թուրքիան իր հարաբերությունները հարևանների հետ պետք է բարելավի այնպես, որ ոչ մի խնդիր չլինի»,- մոտավորապես այսպես է ձևակերպում պաշտոնական ԵՄ-ն, դա, իհարկե, տողատակերում ունի նաև ցեղասպանության հարցը: Թուրքիայի պարագայում սա հատուկ նշանակություն ունի և  վերաբերում է նաև մեզ: Ո՞նց կարող է ԵՄ անդամ դառնալ մի երկիր, որը դիվանագիտական հարաբերություններ չունի և չի էլ ուզում ունենալ իր հարևան երկրի հետ, սահմանը փակ է պահում, և այլն: Այնպես որ այս առումով Թուրքիան չի համապատասխանում ԵՄ պահանջներին, բայց գուցե ԵՄ անդամ դառնալն այնքան էլ  նրանց համար նպատակահարմար չէ, առաջինը տարածաշրջանում լիդեր-պետություն ձևավորելու խնդիրն է:

Եվրոպային նմանվող Թուրքիայում խոսքի ազատություն չի երևում: Այսօր Թուրքիայում հրատարակվում են հայկական պարբերականներ, օրինակ` «Ակօսը», «Ժամանակը», «Մարմարան», որոնք գրում են Հայաստանի մասին: «Ակօսի» խմբագրապետ Հրանտ Դինքի սպանությունը մեծ աղմուկ բարձրացրեց, դա խոսքի ազատության չարաշահման ակնա՞րկ էր:

– Դա մաս էր կազմելու մի մեծ դավադրության,  որը նախապատրաստել էին: Փաստ է, որ սպանությունը ավելի մեծ խնդիրներ էր լուծելու, պետք էր երկրում լարվածություն ստեղծել, որը պետք է հնարավոր դարձնեին զինվորականների միջամտություններով, սա ընդամենը այս մեծ դավադրության մի մասն էր կազմում: Եվ, իհարկե, առաջին հերթին թիրախավորված էր Հրանտը, որովհետև որպես անհատականություն, որպես մարդ` նա համարձակվում էր Թուրքիայում ճշմարտությունն ասել Հայոց ցեղասպանության մասին: Թիրախը պատահական չէր ընտրված:

Ես հետևում եմ թուրքական լրատվամիջոցներին: Ցեղասպանության մասին նրանք այլ արտահայտություններ են օգտագործում:

– Այո, ցեղասպանություն բառը նրանք չեն ասում: Հիմնականում գործածում են «15 թվականի իրադարձությունները», «աքսոր», «տեղահանություն» բառերն ու արտահայտությունները: Խուսափում են ցեղասպանություն բառն արտաբերելուց:

Ձեր գիտական հոդվածներից մեկում մի բացահայտում գտա. պարզվում է` Թուրքիայում գաղտնի հանձնաժողով է ձևավորվել:

– Այո, ասեմ, որ Թուրքիայի փոխվարչապետի ղեկավարությամբ երկրում գործում է մի հանձնաժողով, որի նպատակն է պայքարել Հայոց ցեղասպանության մասին պնդումների դեմ: Այն գործում է գաղտնի: Կիպրոսում կոնֆերանս եղավ, այնտեղ ես ելույթ ունեցա` նվիրված հատուկ հանձնաժողովի գործունեությանը: Որոշումը ընդունվել է ավելի շուտ: Երբ 2000-ին Ֆրանսիայի խորհրդարանը պաշտոնապես ընդունեց ցեղասպանությունը, 2001-ին որոշում կայացվեց նման հանձնաժողով ձևավորելու մասին:

Մինչև այդ էլ էին պայքարում, հիմա էլ են պայքարում: Ուղղակի այստեղ ներգրավված են Թուրքիայի փոխվարչապետը, հանձնաժողովի անդամներ են նախարարներ, փոխնախարարներ, վարչությունների պետեր, որոնք առնչվում են արտաքին հարաբերություններին, հետախուզությանը, գաղտնի ոստիկանությանը, կրթությանը, իրավագիտությանը, ներգրավված են նաև մասնագետներ, ընդ որում, որոշ դեպքերում ներգրավվում են նաև արտասահմանցի խոշոր մասնագետներ: Փաստ է, որ այս հանձնաժողովի գործունեության արդյունքում մշակվել են մի քանի ծրագրեր, որոնք նախատեսվում են տարբեր հայկական գործողություններ չեզոքացնելու համար: Օրինակ` նախապատրաստվել է  մի ծրագիր, որ եթե պետք լինի, Թուրքիան դիմի Հաագայի միջազգային դատարան` Հայաստանին մեղադրելով ցեղասպանության հարցում զրպարտության մեջ:

Ֆեթհիյե Չեթին անունով թուրք գրող կա, որ գրեց երկու վավերագրական գիրք հենց Հայոց ցեղասպանության մասին: Անդրադարձ կար թրքացած հայերին, որոնք խոսել են իրենց իրական արմատների մասին

Գիտեք, որ երկրի սահմանադրությամբ բոլոր բնակիչները համարվում են թուրք, և մարդիկ այդպես էլ կարծում էին: Բայց հիմա կամաց-կամաց թուրք ժողովրդի ինքնագիտակցությունը սկսում է փնտրտուքների մեջ մտնել, որովհետև մարդիկ հիշում են իրենց ակունքները: Մի խոշոր ընկերություն հետազոտություն է արել Թուրքիայում, և պարզվել է, որ Թուրքիայի մոտ 40 տոկոսը իրեն թուրք չի համարում: Որոշակի դեմոկրատական զարգացումներ եղան Թուրքիայում, մարդիկ սկսեցին իրենց հարց տալ` իրենք իրո՞ք թուրք են: Նրանցից շատերը փորփրեցին իրենց անցյալը, աղոտ, բայց հիշեցին իրենց ընտանիքների իրական պատմությունները,  նրանց թվում էր նաև Չեթինը: Առաջինը նա սղագրեց իր տատիկի կյանքի պատմությունը:

Դե, նման դեպքերում հիմնականում հիշում ու պատմում են տատիկները: Փոքր երեխաներին ցեղասպանության տարիներին տարել են իրենց հարեմները, նրանք աղոտ պատկերացում են ունեցել` թե ով են, ինչ են: Անուններն էլ փոխվել են, պաշտոնապես մուսուլմանացրել են նրանց, բայց շատերը պահպանել են իրենց ծնողներից մնացած խաչերը: Սա իրականում շատ բարդ գործընթաց է, բայց ինձ թվում է, որ այն ավելի ու ավելի է խորանալու: Տարբեր հաշվարկներ կան, ըստ դրանցից մեկի` հիմա մոտ մեկուկես միլիոն ծպտյալ հայ կա Թուրքիայում:

Գիտեմ, որ հայկական համայնք կա Ստամբուլում, կապ կա՞ Հայաստանի հետ:

– Ստամբուլահայերը ավանդույթներ պահպանող հայկական համայնք են, որը, ըստ էության, արևմտահայության կորիզն է: Եվ նրանց համար Հայաստանը  ոչ թե մի հեռավոր երկիր է, այլ հենց իրենք են: Նրանք իրենց սփյուռք չեն համարում: Իհարկե, երկար տասնամյակներ Թուրքիայի տիրապետության տակ ապրելը  նրանց խիստ զգուշավորություն է սովորեցրել: Այնտեղ այնպիսի մարդկանց կարող ես հանդիպել, որոնք անգիր գիտեն, ասենք, հայ գրականությունը միջնադարից մինչև մեր օրերը, այլ համայնքներում այդպիսի մարդիկ շատ քիչ են: Շատերի ազգանունը պարտադրաբար է փոխվել, և նրանք իրենց զգացմունքները բավական զգուշավոր են արտահայտում: Բայց ես համոզված եմ, որ եթե Թուրքիան շարունակի ընթանալ դեմոկրատացման ճանապարհով, ապա նրանց համար ավելի մեծ հնարավորություններ կստեղծվեն իրենց ինքնությունը ավելի բացահայտելու համար: Թուրք ժողովուրդը մինչև հիմա չի կարողանում  մեղքից ազատվել:

Հարցազրույցը վարեց

Միքայել ԱՀԱՐՈՆՅԱՆԸ

 

Դիտվել է 2243 անգամ:
Print Friendly

Leave a Reply